FollyDOCK. Ontwerpen voor Heijplaat
Wat de tentoonstelling over de Rijksbouwmeesters in het NAi mist aan spektakel en aantrekkingskracht, heeft de tentoonstelling FollyDOCK genoeg. In de bovenzaal van het NAi is een grote, ruimtelijke expositie ingericht van vijftig ontwerpen die uit zo’n 400 prijsvraaginzendingen werden geselecteerd. Het is work in progress: schetsen, proefmodellen, teksten en fotomontages zijn dicht op elkaar gepakt en gelardeerd met grote foto’s van het gebied waar de ontwerpen gebouwd moeten worden. Uit luidsprekers klinken bijhorende geluiden uit de omgeving: havengeluiden, huishoudelijke klanken.
Reden voor de bedrijvige tentoonstelling is de manifestatie FollyDOCK IFCR die kunstenares Lowieke Duran heeft bedacht naar aanleiding van de herstructurering van het binnenhavengebied van Rotterdam en de wijk Heijplaat. Duran wil het gebied een creatieve impuls geven als aanvulling op de economische krachten die de ontwikkelingen sturen. Dat kan tegelijk de banden tussen bewoners onderling en met bedrijven versterken. In 2007 zal een aantal van de geselecteerde ontwerpen voor follies in Heijplaat worden gerealiseerd tijdens de Architectuurbiënnale van Rotterdam. Daartoe wordt sponsoring gevraagd bij de bedrijven in het gebied. De prijsvraag is bedoeld voor kunstenaars, vormgevers en architecten. Veel van de inzendingen zijn door teams gemaakt waarin twee of meer beroepen verenigd zijn. De uitwisseling van ideeën tussen die vakgebieden maakt de prijsvraag voor veel deelnemers aantrekkelijk en interessant.
Een folly is een bouwsel dat in principe betreden kan worden en emoties oproept, maar dat geen andere specifieke functie heeft. Het is een “architectonische dwaasheid, een visueel prikkelend en poëtisch bouwwerk”, zoals het NAi het omschrijft. De geschiedenis van de folly wordt (net als de geschiedenis van Heijplaat) aan het begin van de tentoonstelling toegelicht en verbeeld met behulp van tekst en foto’s. Het concept van de folly stamt uit de traditie van de 18de-eeuwse tuinarchitectuur. Het waren bouwwerken die strategisch in een tuin of park werden geplaatst aan het eind van een zichtlijn of juist als verrassing achter het struikgewas. Ze hadden de vorm van een Griekse tempel, een boerenhut of gotische kapel en hadden geen nut behalve daar te staan en de beleving van de landschapstuin te intensiveren. Follies kunnen dwaas, vreemd, nutteloos, spookachtig, decoratief, exotisch of vrolijk zijn. Binnen de architectuur is het een buitenbeentje vanwege de functieloosheid. Het maken van een folly vraagt dan ook om een oorspronkelijke en onafhankelijke geest die het grensgebied van de beeldhouwkunst, architectuur en vormgeving wil verkennen.
Sommige ontwerpen in het NAi dagen de bezoeker uit tot actie: er doorheen of omheen lopen – wat dan bij voorkeur een beetje raar of gevaarlijk lijkt te zijn – of het hoofd er insteken om te luisteren naar klanken die uit het object opklinken of om ‘het orakel van Heijplaat’ te raadplegen. Andere follies zijn in de eerste plaats een beeld: een dorp van bovenmaatse paddestoelen, een gouden bol op rails. Weer andere ontwerpen proberen de voorbijganger anders naar dingen te laten kijken. Dat doen bijvoorbeeld Bijlsma, Roeterink en Naut, die het oerbeeld van de saaie, stevige, gesloten container omvormen tot luchtige containerorigami. Het is bedoeld als een serie die objecten met een vaste, gekende vorm plots in andere gedaantes toont, wat een vervreemdend effect heeft.
Ook John Luc de Backer speelt met bekende beelden die een andere lading krijgen. Zijn Dejeuner sur l’herbebestaat uit een zilveren gedekte tafel-met-stoelen die zich uitnodigend over een grasveld onder de bomen door slingert. Het object doet denken aan een boerenbruiloft in de openlucht. Hoe zou dat er na een week uitzien? Schuiven bewoners aan, worden er dingen gestolen of juist toegevoegd door voorbijgangers? Het zou een kwetsbare en tegelijk uitdagende folly zijn.
FollyDOCK is een prikkelende expositie die de vraag oproept wat een folly is of zou moeten zijn. Kan een folly eigenlijk wel los ontworpen worden? Moet die niet eerder toevallig ontstaan als een organisch onderdeel van een tuin of park? Een deel van de getoonde follies zijn eigenlijk beeldhouwwerken met een ruimtelijke werking of speeltuinobjecten met een knipoog. Voor de bedrijven die de uitvoering van de follies volgend jaar moeten gaan sponsoren, is er genoeg te kiezen, en voor bezoekers is deze stroom aan creativiteit vrolijk en verfrissend.
• FollyDOCK. Ontwerpen voor Heijplaat loopt tot 24 september in het NAi, Museumpark 25, 3015 CB Rotterdam (010/440.12.00; www.nai.nl).
