Kasper Bosmans. Decorations
In 1990 opende de kunstinstelling Witte De With in Rotterdam haar deuren met de ambitie een alternatief te bieden voor wat al bestond en invulling te geven aan wat ontbrak in het Nederlandse kunstenveld. Sindsdien ontpopte het instituut zich tot een plek voor vernieuwende, kwaliteitsvolle presentaties, evenementen en publicaties met internationaal bereik, en bouwde het aan een rijkgevuld archief van bronnenmateriaal, correspondenties en efemera. Ruim een kwarteeuw later nodigt Witte De With met WDW25+ commissions kunstenaars uit om met dit geaccumuleerde archiefmateriaal aan de slag te gaan. Na onder anderen Marwa Arsanios en Bik Van der Pol, maakte ook de Belgische kunstenaar Kasper Bosmans een reis door de geschiedenis van Witte de With, waarbij hij zowel terugkerende thema’s traceerde als kunsthistorische lacunes blootlegde.
Kasper Bosmans mag dan precies zo oud zijn als Witte de With, hij bouwt al geruime tijd aan een verdienstelijk oeuvre dat voornamelijk bestaat uit kleine figuratieve schilderijen, sculpturale ensembles en performances. Aan de hand van een herkenbare picturale beeldtaal, gebaseerd op bestaande culturele tekens uit onder meer de volkskunst, heraldiek, heemkunde en cartografie, verweeft hij pretentieloos (kunst)historische en folkloristische referenties met verwijzingen naar hedendaagse, socio-economische problematieken. Decorations, het resultaat van Bosmans’ subjectieve lezing van het archief, is een drieledig project dat bestaat uit een publicatie, een reeks ‘legendeschilderijen’ die hij in een aantal archiefdozen verstopte (en die dus uitsluitend voor toekomstige onderzoekers te zien zullen zijn) en een ruimtelijke presentatie die je kan bekijken als een ervaringsgerichte geschiedenis van het kunstinstituut.
De publicatie is een facsimile van het boek 20+ Years Witte de With – een overzicht van alle tentoonstellingen en projecten die tussen 1990 en 2011 plaatsvonden – aangevuld met Bosmans’ potloodnotities, aantekeningen en doodles, alsook met bladvullende reproducties van foto’s uit 10,000 Years of Nordic Folk Art collection van de Deense kunstenaar Asger Jorn (1914-1973), die als een soort kritisch addendum fungeren bij de historiografie van Witte de With. Het boek geeft inzicht in wat er zich afspeelde tussen Bosmans’ close reading van het archief en het maken van het ‘werk’: het toont het denkproces. Hoewel de annotaties oppervlakkig en willekeurig zijn, verraden ze toch welke kunstwerken en projecten uit de geschiedenis van Witte de With Bosmans’ aandacht konden vangen. In een aantal sculpturale ensembles uit het tentoonstellingsluik van Decorations gaf hij er nieuwe ‘interpretaties’ of verschijningsvormen aan.
De tentoonstelling, te zien op de bovenste verdieping van Witte de With, bestaat uit zeven ‘legendeschilderijen’, vijf muurschilderingen, sculpturen en een fotoreeks. De legendeschilderijen zijn kleine gouaches op panelen van populierenhout waarin Bosmans gretig gebruikmaakt van bestaande heraldische motieven en symbolen. Sinds 2013 spelen ze een belangrijke rol in zijn praktijk. Ze geven onder meer duiding aan de betekenissen en onderlinge verbanden die aanwezig zijn in het ruimtelijk werk. Ook hier blijken ze onmisbaar als leidraad door de tentoonstelling, die als het ware aandoet als een decor. De opstelling, waarin Bosmans voortdurend inzoomt en uitzoomt, vraagt om een associatief en actief kijkgedrag: waar de reeks legendeschilderijen de rol opneemt van script, navigatie-instrument of visuele zaaltekst, weerspiegelen de muurschilderingen de bredere thema’s – ecologie, stedelijkheid, migratie, seksualiteit en huiselijkheid – die Bosmans in de programmatie van Witte de With ziet terugkeren, en representeren de sculpturale ensembles specifieke projecten uit het archief.
Zo verwerkte de kunstenaar in een van de legendepaneeltjes het gemarmerde silhouet van een hondenkop, naast de motieven van een parelsnoer, een tepel en een citroen in een doos. Op het eerste gezicht kan je weinig uit het werkje opmaken, maar algauw ontdek je driedimensionale variaties op die motieven in de tentoonstelling. Dwarf Parade Dog (Lemon Nipples) (2016) is een marmeren balk met roestkleurige aders waarop zes citroenen liggen, en waarop Bosmans een liggende hond tekende. Het gaat om een herinterpretatie van Paul Theks Dwarf Parade Table (1969), een werk waarin een opgezette hond met eieren als tepels omgekeerd over de onderkant van een tafel lijkt te wandelen, en dat in Witte De With gereconstrueerd en gepresenteerd werd ter gelegenheid van Theks overzichtstentoonstelling The Wonderful World That Almost Was (1995). Ietsje verderop daalt een wit parelsnoer (Strand of Pearls 2, 2016), gemaakt in samenwerking met Marthe Ramm Fortun, van het plafond neer – een verwijzing naar een interventie uit 2001 van Massimo Bartolini, waarbij de kunstenaar alle randen van een tentoonstellingsruimte in Witte de With met parels bekleedde.
De algemenere ‘krachtlijnen’ in het archief verbeeldt Bosmans door middel van vijf muurschilderingen met elk een specifiek thema. Zo hing het sensuele werk Strand of Pearls 2 tegen de achtergrond van WDW25+ Mural: Sexuality, 2016: een roos geschilderd dégradé dat aan de wand een vleesachtig volume geeft en onvermijdelijk associaties oproept met het thema ‘seksualiteit’. Op de aangrenzende wand is een blauw ruitachtig patroon te zien dat associaties met huiselijke taferelen oproept; het zou een vloerkleed, tafelkleed of zakdoek kunnen verbeelden (WDW25+ Mural: Domesticity, 2016). Ook de overige muurschilderingen – ‘ecologie’, ‘stedelijkheid’ en ‘migratie’ – zijn inhoudelijk ‘licht’ en associatief, waardoor je Bosmans ervan zou kunnen verdenken een clichématige, reductionistische versie van de geschiedenis van Witte de With voor te stellen. Maar zoals de titel van de tentoonstelling – Decorations – aangeeft, koos de kunstenaar er bewust voor om oppervlakkige, ‘decoratieve’ patronen te presenteren. Door hun repoduceerbaarheid en universele kwaliteiten maken de ‘decoraties’ de gewichtige thema’s, die rijkelijk door kunstenaars geëxploreerd werden, toegankelijk en verteerbaar. Het is een strategie die spoort met Bosmans’ langdurige interesse voor volkskunst als een eenvoudige, maar ondergewaardeerde kunstvorm. In Decorations benadrukt Bosmans opnieuw het belang van anonieme, esthetisch bescheiden en ‘ongeletterde’ uitdrukkingsvormen.
Tegelijk compliceert Bosmans ook de geschiedenis van Witte de With. In de expositie maakt hij opnieuw gebruik van beelden geselecteerd uit de publicatie 10,000 Years of Nordic Folk Art, een onderdeel van het Scandinavian Institute of Comparative Vandalism (1961-1965), een initiatief waarmee Asger Jorn zich expliciet keerde tegen het karikaturaal samenvatten van historische gegevens. Eenzijdige lezingen van de geschiedenis wilde Jorn nuanceren door samen met de fotograaf Gérard Franceschi vroegmiddeleeuwse Scandinavische kunst – de kunst van de ‘vandalen’, het Germaanse volk uit de tijd van de Grote Volksverhuizing dat verantwoordelijk gesteld werd voor de val van het Romeins Imperium – fotografisch te documenteren als alternatief op de gecanoniseerde Europese neoclassicistische kunst. Deze obscure, maar fascinerende zwart-witfoto’s in close-up bieden een mooi tegenwicht voor de kleurrijke, hapklare decoraties in de tentoonstelling – een productieve frictie. Bovendien plaatste Bosmans bepaalde foto’s boven een band van getekende bouwstenen met wormstekige patronen (WDW25+ Mural: Vermiculated Rustication), een verwijzing naar een architecturale techniek uit de renaissance die, ondanks nauwgezet en tijdrovend werk, niet alleen de indruk van een rustieke, ongekunstelde eenvoud moest wekken, maar ook de schijn van een antieke traditie moest bewerkstelligen – een traditie die oneerbiedig behandeld zou zijn door de middeleeuwse kunst en architectuur.
Waar het kunstenaarsduo Bik Van der Pol opnieuw tastbaar wilde maken wat verborgen ligt in de plooien van de institutionele geschiedenis, voegt Bosmans door middel van Jorns beelden een nieuw hoofdstuk aan die geschiedenis toe en geeft hij meteen ook een mogelijke invulling aan de ‘+’ in WDW 25+ commissions: de aandacht voor volkskunst en artistieke eigenheid.
Met Decorations legt Bosmans een grote methodologische vrijheid aan de dag. Tegelijk is de uitkomst van zijn werk rigoureus en uitgekiend. De tentoonstelling bevat vele lagen en verbanden, en de kunstenaar suggereert zelf dat de bezoeker die niet allemaal kan of hoeft te begrijpen. Enerzijds laat het werk zich mogelijk lezen als platte interpretaties van historische gebeurtenissen, anderzijds creëert de weigering om een eenduidige, gestructureerde dialoog aan te gaan met het archief een opening waarbij vergeten materiaal een nieuw leven krijgt, zonder dat de betekenis ervan wordt vastgelegd.
• Kasper Bosmans. Decorations, 9 september – 31 december 2016, Witte de With, Witte de Withstraat 50, 3012 BR Rotterdam (010/411.01.44; wdw.nl).
