Michaël Van den Abeele. Habitat Wheel bij Appartement Elisa Platteau
Afgelopen jaar was Elisa Platteau gehuisvest in een dakappartement aan de Brusselse Varkensmarkt. De twee in elkaar doorlopende kamers nodigden uit tot eenvoudige, gebalde exposities. Van die interventies bleven telkens sporen achter tijdens de volgende expositie. Bij Habitat Wheel van Michaël Van den Abeele zijn de van wit tot donker marineblauw verkleurende muren nog een overblijfsel van de tentoonstelling van Pieter Vermeersch. Het werk leidt de blik in een baan om de ruimte, wat een opmerkelijke resonantie met de huidige installatie teweegbrengt.
In de hoek van de eerste kamer staat een tafeltje met daarop een cd-speler, allebei zorgvuldig in goud gespoten. Een stem leest een lange tekst voor, die ook op papier beschikbaar is. ‘I have come to appreciate the woodblock-printing technique.’ De ambachtelijke manier waarop de 12 werken in de belendende kamer geproduceerd zijn, contrasteert met de hoogtechnologische ambities die in de expositie centraal staan. ‘Who invented the wheel-shaped space station? Don’t ask me, I’ll tell you.’ Habitat Wheel is een concept voor een wielvormig ruimtestation dat om zijn as draait, waardoor de centrifugale krachten in de buitenband als een vorm van artificiële zwaartekracht kunnen fungeren. De ruimtes in die buitenband kunnen dus als ‘normale’ kamers ingericht en bewoond worden.
Bekendste voorbeeld is ongetwijfeld het ruimteschip Discovery in 2001, a Space Odyssey van Stanley Kubrick uit 1968. Van den Abeele keert echter verder terug in de tijd, tot 1929, het jaar dat de Sloveense wetenschapper Herman Potocnik onder de alias Noordung zijn ontwerp voor een Wohnrat publiceerde, waarbij de techniek voor het eerst gebruikt werd. Van den Abeele wijst erop dat sciencefiction zich onwillekeurig probeert in te schrijven binnen een klassiek ruimtelijk referentiekader. ‘Science fiction – in my point of view – is actually a flattening of Space; a flattening of the space of the abstract – tuning it back into a room. Science fiction is about fear of space.’ Noordungs Wohnrat herleidt het futuristische droombeeld van een ruimtereis tot de meest vertrouwde veruiterlijking van het wonen: de kamer.
‘But can you tell gravity from artificial gravity?’ In Appartement Elisa Platteau wordt dezelfde frictie aanwezig gesteld. De achterste wand is volledig bezet met twee rijen van zes kaders. Twaalf met zwarte inkt bedrukte rechthoeken van hetzelfde formaat, geven bijna de indruk van een panoramisch venster. De gouden onderlaag blijft soms onbedekt en toont zich als een rand, als spikkels of een figuur. De formele associaties die de werken automatisch oproepen – een sterrenhemel, de ruimte – worden her en der ontkracht door de afbeeldingen van kleine salontafels, waarvan het blad veranderd is in een wiel. Het heelal, met haar onbevattelijke omvang, wordt op de schaal van een klassiek interieur teruggebracht. Van den Abeele heeft bovendien het weidse vergezicht over Brussel geïntegreerd. Hierdoor zapt de expositie onwillekeurig tussen de schaal van het meubel, de kamer, de stad, de wereld en de ruimte, en wordt elke notie van afstand en ruimtelijke hiërarchie afgevlakt.
Wohnrat werd door de sciencefictionwereld opgepikt als een nieuw ruimtelijk model voor de toekomst. Daarmee ontstond tegelijk de ambitie om die toekomstbeelden ook in de geschiedenis in te schrijven. Van den Abeele verwijst naar de slotscène van 2001, a Space Odyssey. Het hoofdpersonage komt er op bejaarde leeftijd in een gereconstrueerde stijlkamer terecht – in een context van artificiële zwaartekracht. In Habitat Wheel is de notie van geschiedschrijving alomtegenwoordig. De tekst geeft een overvloed aan historische informatie, en maakt structureel deel uit van de installatie. In de werken zijn ook portretten zichtbaar, onder andere van Potocnik, maar ook van Hugo Gernsback, uitgever van het eerste sciencefictionmagazine Amazing stories. Van den Abeele haalt in dezelfde adem de figuur van jazzmuzikant Sun-Ra erbij, die claimde afkomstig te zijn van Saturnus en daarmee de raciaal-geïnspireerde aandacht voor zijn Afro-Amerikaanse afkomst probeerde te counteren. De slotscène van zijn eigen tekst linkt het ontwerp van Noordung aan het essay A room of one’s own van Virginia Woolf dat in hetzelfde jaar gepubliceerd werd. ‘It becomes clear that a great opportunity here was missed. Wouldn’t it have been a perfect match: Potocnik’s Habitat Wheel as Woolf’s Room of one’s own, joining forces and paraphrasing Sun-Ra’s strategy: ‘If patriarchy stole your literary past, write yourself into the future.’’ De kamer wordt een plek waar over de toekomst en de ruimte gecontempleerd wordt. Een holbewoner kan het wiel uitvinden, er alle mogelijkheden van inzien, maar de revolutie die het zal ontketenen nog even uitstellen. Hij hangt het als ornament op aan de muur, en contempleert erover. ‘Gravity is the weakest force in the universe.’
• Michaël Van den Abeele, Habitat Wheel, 25 mei – 13 juli, Appartement Elise Platteau, Varkensmarkt 12, 1000 Brussel (0482/142.365; www.elisaplatteau.com).
