Ruimte en anarchitectuur
‘Wat overblijft, is ruimte’, is de conclusie die in het persbericht van Witte de With wordt getrokken uit het feit dat de hedendaagse kunst wordt gekenmerkt door ‘grote fluïditeit’. Ter onderbouwing van deze waarlijk epochale vaststelling presenteert Witte de With nu de groepstentoonstelling Space, die niet alleen zou handelen over de ruimte waarin kunst wordt gemaakt en getoond, maar ook over de ‘mentale ruimte’ van de kunstenaar. Deze ziet er in veel gevallen kennelijk nogal dor uit, gezien de academische steriliteiten die men in het Rotterdams kunstcentrum aantreft: de bruinige koraalvormen van Laura Emsley en haar video van een hand zijn even overbodig als de boorgaatjes waarmee Roland Herzog enkele wanden voorzag. Regina Möller steekt hier positief tegenaf. Zij nam de opknapbeurt die het pand van Witte de With momenteel ondergaat als aanleiding voor het werk Renovation. Een deel van de vloer werd door haar ‘betegeld’ met het karton van gebruikte verhuisdozen (inclusief aandoenlijke etiketjes), terwijl op de wanden geabstraheerde banen van afbladderend behangpapier zijn geschilderd: niet zozeer institutionele kritiek als wel een onderkoeld estheticistisch ensemble in bruintinten. Aardig is verder Jaki Irvines foto- en tekstwerk over een oude vrouw die fantaseert over ‘zestien Elvissen’ die over straat lopen, maar hier is de term ‘ruimte’ inderdaad puur mentaal en wordt het tentoonstellingsconcept pure willekeur.
Kennelijk lijkt het begrip ‘ruimte’ momenteel een uitweg te bieden uit (of in ieder geval even te kunnen afleiden van) de onduidelijke status van de beeldende kunst in de huidige cultuur. In het Vlaams cultureel centrum De Brakke Grond in Amsterdam is momenteel naar aanleiding van het verschijnen van het nieuwe nummer van de kunsttheoretische reeks Lier en Boog de tentoonstelling Smooth Space te zien, een ‘verkenning van de actuele betekenis en beleving van ruimte’ die reikt van een driedimensionaal panty-spinnenweb van Lara Schnitger tot een van heimwee naar autoritaire samenlevingen doordrenkte videosimulatie van monumentale wandschilderingen door Jan van de Pavert. Een uitschieter is de hilarische faxuitwisseling tussen de afgehaakte deelnemer Christoph Fink en de curatoren Annette Balkema en Henk Slager, vol verwijten over en weer. Al te smooth lijkt de mentale ruimte tussen deze kunstenaar en de curatoren niet meer te zijn. Het echte hoogtepunt is hier evenwel de ter plekke opgenomen, vernuftige dansvideo Record, I love you van Eran Schaerf, die een dansend paartje indirect toont via spiegels die in verschillende hoogtes van het plafond zijn gehangen. De man houdt de camera naar boven gericht in zijn ene hand en filmt zo zichzelf en zijn danspartner.
Het is een werk dat de ruimte irrationeel maakt, en wat dat betreft niet zou misstaan op de expositie Anarchitecture in De Appel, samengesteld door de jaarlijkse curatorenklas. Hendrik-Jan Hunneman plaatste op diverse plekken in het pand rode metalen wanden van het soort dat in bouwputten wordt gebruikt om water weg te houden – hier zijn ze even functieloos als intimiderend. Undesigned Pad van het Deense duo co/lab is een podium waarop lectuur ligt en een computer staat, maar dat ook als een soort catwalk naar het terras leidt. Het is een hybride constructie die eerder desoriënterend werkt dan dat zij bevorderlijk is voor ‘relaxation and small talk’, hetgeen de kunstenaars zeggen na te streven. John Frankland zette bovenaan de smalle trap van De Appel een reusachtige rubberband, die elk moment naar beneden lijkt te kunnen rollen; een werk dat even benauwend is als de op video vastgelegde speleologische expedities die Gregor Schneider in zijn tot labyrint (met nepwanden en dubbele muren) verbouwde huis onderneemt: de kunstenaar als psychopaat in wiens handen je maar beter niet kan vallen. Op de beste momenten doet Anarchitecture aan als eigentijdse Piranesi, maar niettemin blijft deze ‘anarchitectuur’ afhankelijk van de beschutte ruimte van de white cube. Dit reservaat van helderheid en orde biedt het kader waarbinnen de kunstwerken ontregelend kunnen overkomen.
• Space loopt nog tot 10 juni in Witte de With, Witte de Withstraat 50, 3012 BR Rotterdam (010/411.01.44); Smooth Space tot 13 juni in De Brakke Grond, Nes 45, 1012 KD Amsterdam (020/622.90.14) en Anarchitecture tot 6 juni in De Appel, Nieuwe Spiegelstraat 10, 1017 DE Amsterdam (020/625.56.51).
