Suchan Kinoshita. Het verkeerde moment op de juiste plek.
Een bezoek aan de tentoonstelling van Suchan Kinoshita (Tokio, 1960) in Museum De Paviljoens betekent onder meer een weerzien met haar spraakmakende werk Staubstelle uit 1996. Het is een gammele stellage van houten latjes en stroken glas, bijeengehouden met lijmklemmen, die functioneert als een soort werkplaats annex opslagplaats voor allerhande vergeten of veronachtzaamde zaken. De meest opvallende daarvan zijn de stofnesten, afkomstig uit stofzuigerzakken. Sommige van deze grijze pluizenbollen worden in zijn geheel getoond, andere zijn minutieus ontleed in talrijke haren, draden, snippers en schilfers, keurig gesorteerd op glazen platen, alsof ze elk moment onder de microscoop kunnen worden geschoven voor wetenschappelijke analyse. Op een van de planken ligt het gesorteerde gruis op de notenbalken van een muziekschrift, als een partituur, een loflied op het nietige en het vergankelijke. Staubstelle is een beuysiaanse oefening in nederigheid en tegelijk een sympathiek verzet tegen de onomkeerbaarheid van het verval.
In het verleden zijn de uitgestalde stofnesten wel eens ten prooi gevallen aan het arbeidsethos van schoonmaakdiensten. Maar vuil heeft één voordeel: het keert altijd terug. Zo ook in De Paviljoens. Daar is de stellage opgebouwd naast en over twee verwarmingsradiatoren, waarvan de beschermkappen zijn verwijderd. Zo worden nieuwe haarden van vervuiling aan het licht gebracht en in het kunstwerk opgenomen. Dat is tekenend voor Kinoshita’s werkwijze. Na presentaties in Gent, Middelburg, Venetië, Londen en Graz heeft het stofstation wederom een nieuwe gestalte gekregen, ditmaal toegesneden op het door Robbrecht en Daem ontworpen tentoonstellingsgebouw in Almere, waar men in de zomer gewoontegetrouw de radiatoren uit de zonovergoten zalen pleegt te verwijderen. Kinoshita voegt zich subtiel naar dergelijke lokale omstandigheden. Sterker: transformatie hoort tot het wezen van haar werk. Elk kunstwerk van Suchan Kinoshita is definitief voorlopig. Principieel onbestendig.
Veranderlijkheid karakteriseert ook het grootste werk op deze expositie, Chinese Whispers (2007-2011). De installatie bestaat uit een corridor van een soort telefooncellen. In elk van de ruimtes hoor je via een luidsprekertje een persoon een zin uitspreken zoals die hem of haar is ingefluisterd door de vorige spreker. Na een opeenvolging van verhaspelingen en versprekingen is de originele tekst uiteindelijk niet meer te achterhalen en, net als in het gelijknamige kinderspelletje, opgelost in een zee van misverstanden.
Dertien merendeels grootschalige installaties uit de afgelopen zeventien jaar zijn in deze mid-career-retrospectieve bijeengebracht. De titel Het verkeerde moment op de juiste plek wil niet suggereren dat de expositie te vroeg of te laat komt. Eerder is het een hint naar de subjectieve beleving van het verstrijken van de tijd, die soms razendsnel, soms tergend traag lijkt te gaan. De congruentie van plaats en tijd, zo lijkt de kunstenaar te suggereren, is maar betrekkelijk. In de wereld van Kinoshita is het onderscheid tussen hier en daar, tussen toen en nu, tussen begin en einde, arbitrair. De mise-en-scène van de expositie onderstreept dat. Een deel van een wand is met deurpost en al uitgezaagd en enkele meters verderop geplaatst. In een andere muur is een rond gat gemaakt, dat van veraf nauwelijks opvalt, maar van dichtbij een soort lens wordt die de belendende zaal tot onderwerp van beschouwing maakt.
De verschuivingen in de ruimte hebben een pendant in de verplaatsingen in tijd, de flashbacks in de tentoonstelling. Isofollies (2007) is een goed voorbeeld. Het werk bestaat uit een vrijwel geheel geblindeerde, zwarte kamer, volgepakt met onregelmatige hompen die elk strak zijn omwikkeld met glanzend zwarte folie. De bezoekersgids vermeldt wat hier verpakt is: restmaterialen van de opbouw van de Sharjah Biënnale van 2007 in de Verenigde Arabische Emiraten. Deze duistere ruimte met amorfe blokken is dus te beschouwen als een geïmplodeerde kunsttentoonstelling, een residu van een expositie die vier jaar geleden, ergens aan de Perzische Golf, aan zijn einde is gekomen. Overtolligheden, gebundeld tot ballast. Iedere kunstenaar met gebrek aan opslagruimte – en dat is de meerderheid – kent maar al te goed het overschot van een ontmantelde tentoonstelling, dat geen toekomst heeft anders dan als een blok aan het been. Een expositie is als stof: je komt er nooit helemaal van af.
Suchan Kinoshita’s poëtische reflectie op het zwervend bestaan van kunstwerken is tegelijk een ontdekkingsreis naar de origine van de kunst. Die ontstaansgrond lokaliseert zij in een grijs en onbestemd niemandsland, de ruimte waar het één overgaat in het ander, de zone van de vertaling, de omzetting, waar van alles mis kan gaan en misverstanden aanleiding zijn voor nieuwe betekenissen, nieuwe inzichten. Het is deze fundamentele instabiliteit die intrigerende installaties als Staubstelle en Isofollies kenmerkt.
Soms is dat onbesliste karakter een zwakte. Neem depot des mots (2005-2011), een uitstalling van met schoolbordverf behandelde planken en papieren waarop met wit krijt fragmentarische regieaanwijzingen staan genoteerd. Het geheel wordt afgeschermd met een net, gemaakt van PUR-schuim, waarin citaten van Gertrude Stein zijn verwerkt. Het resultaat is een mengeling van pedagogie en mystificatie die, in tegenstelling tot de andere werken op de tentoonstelling, een beetje gedateerd aandoet. Kunst uit de jaren 70 komt hier voor de geest, maar net iets te nadrukkelijk. Hier wint schoolse interesse het van particuliere fascinatie.
Het beste werk van de tentoonstelling is onzichtbaar en ontastbaar. Passerby (2009) vult de zalen van het museum volkomen onverwacht met het oorverdovende geraas van een binnenrijdende metrotrein. Een vertrouwd geluid op de verkeerde plaats. Het audiowerk is een even eenvoudige als effectieve ontregeling van ons besef van tijd en plaats. Op het goede moment, op de juiste plek.
• Suchan Kinoshita. Het verkeerde moment op de juiste plek, tot 18 september in Museum De Paviljoens, Odeonstraat 3, 1325 AL Almere (036/545.04.00;www.depaviljoens.nl).
