Allora en Calzadilla in Stedelijk Museum
Het kunstenaarsduo Jennifer Allora (VS, 1974) en Guillermo Calzadilla (Cuba, 1971) werkt sinds 1995 aan een oeuvre waarin meerdere kunstdisciplines aan bod komen. Never Mind That Noise You Heard, een presentatie in het Stedelijk Museum Amsterdam, staat echter bijna helemaal in het teken van geluid. In een reeks videowerken en twee sculpturale installaties verkent het tweetal de relatie tussen beeldende kunst, muziek en militarisme.
De titel van de tentoonstelling is afkomstig van Metallica’s Enter Sandman, naar het schijnt een favoriet onder Amerikaanse soldaten die in Irak gelegerd zijn. Ook voor de uitnodiging voor de tentoonstelling legden Allora en Calzadilla de vinger op de speciale band tussen het (Amerikaanse) leger en rockmuziek. Op een grofkorrelige persfoto uit 1989 is een Amerikaanse soldaat te zien die een grote luidspreker installeert voor de ambassade van Vaticaanstad in Panama. Generaal Noriega had daar zijn heil gezocht tijdens de Amerikaanse invasie van ‘zijn’ land. De Amerikanen probeerden de generaal met ‘symfonische oorlogsvoering’ uit zijn tent te lokken. Dag en nacht joegen ze Guns N’ Roses, Twisted Sister en andere Amerikaanse rockbands door de luidsprekers.
In de tentoonstelling van Allora en Calzadilla wordt de toon echter niet gezet door rockmuziek, maar door blaasinstrumenten. In de video Returning a Sound volgen we bijvoorbeeld een jongen met een brommer waarvan de uitlaat uitmondt in een trompet. Knetterend baant de tweewieler zich een weg over het eiland Vieques bij Puerto Rico. Onderweg ziet de hoofdpersoon verschillende regio’s van zijn geboorte-eiland voor de eerste keer. Zestig jaar lang werd het eiland door de Verenigde Staten en de NAVO gebruikt als oefenterrein voor bombardementen en was het grotendeels ontoegankelijk. Acties van burgerlijke ongehoorzaamheid leidden uiteindelijk in 2003 tot het vertrek van het leger.
Het trompetgeluid van de brommer luidt dus een nieuwe tijd voor Vieques in, zoals nieuwsprogramma’s op de televisie veelal gebruikmaken van trompetgeschal in de leader om het nieuws aan te kondigen. Toch roept het geluid ook associaties op met een luchtalarm, een indruk die weer versterkt wordt door borden langs de weg die waarschuwen voor achtergebleven explosieven.
There Is More Than One Way to Skin a Sheep werd gemaakt voor de recentste Biënnale van Istanbul. De video volgt een man die per fiets van het platteland naar Istanbul gaat en onderweg zijn tulum, een soort Turkse doedelzak, gebruikt om zijn fietsband op te pompen. Opnieuw gebruiken Allora en Calzadilla het geluid van het instrument als aankondiging van een nieuwe tijd. De gang van de man per fiets naar de grote stad is een duidelijke verwijzing naar globalisatie, zijn gebruik van de tulum als fietspomp een inventieve manier om oude tradities in te zetten voor moderne doeleinden. Naar het schijnt werden tulums oorspronkelijk gebruikt in de oorlogsvoering. Het geluid moest de vijand angst inboezemen. Net als in Returning a Sound horen we in deze video dus een machine en een muziekinstrument die samen geluid produceren dat sterk sociaal, historisch en cultureel geconstrueerd is. Beide video’s zijn bovendien verbonden met de specifieke plek waar ze zich afspelen, zoals ook twee andere video’s, Sweat Glands, Sweat Lands (Puerto Rico) en Unrealizable Goals (Japan).
Twee werken in de centrale ruimte van de expositie zijn minder gelieerd aan een specifieke locatie en verbeelden dezelfde geluidsthematiek op een abstracter niveau. Wake Up bestaat uit een drie meter hoge witte wand die diagonaal in de ruimte is geplaatst. Allora en Calzadilla vroegen zeven trompettisten die een breed spectrum aan muziekstijlen vertegenwoordigen om improvisaties te maken op de Reveille, het stuk dat vroeger door militairen gebruikt werd om soldaten te wekken. Bovenaan de muur reageert een gelig licht als een lichtorgel op de trompetmuziek. Het verlicht het plafond van de ruimte als bij een ochtendgloren. De geluiden van Wake Up vermengen zich met die van Sediments Sentiments, een tweedelige sculptuur die in dezelfde ruimte is geplaatst. De witte beelden doen denken aan doorboorde rotsformaties. In de openingen nemen zo nu en dan tijdens de tentoonstelling operazangers plaats die fragmenten zingen uit politieke toespraken van Martin Luther King, de Dalai Lama, George Bush en Saddam Hoessein. Als er geen liveperformance is, zijn hun stemmen te horen via luidsprekers. De gestileerde vocale uitdrukking van de opera verbindt zich met de taal van politieke speeches, die ook hogelijk artificieel zijn. “Your children, your children, give me your children”, schalt uit een van de openingen, waarbij de toehoorder zelf mag bedenken uit welke keel deze woorden oorspronkelijk klonken.
Alle werken op deze tentoonstelling van Allora en Calzadilla getuigen van een kritische reflectie op de manier waarop muziek in onze maatschappij functioneert. Toch is de uitwerking van de afzonderlijke werken nogal verschillend. There Is More Than One Way to Skin a Sheep en Returning a Sound bevatten een sterk plaatsgebonden, politieke boodschap die nogal eenduidig wordt geëtaleerd. Goede bedoelingen winnen het dan van de scherpe analyse en een overtuigende presentatie. Of gelooft iemand werkelijk dat je met een doedelzak een fietsband kunt opblazen?
In werken als Sediments Sentiments en Wake Up doet zich het probleem voor dat de vorm van de werken dusdanig is geabstraheerd dat de intentie nogal ondergesneeuwd raakt. De oorspronkelijke compositie van de Reveille is niet meer te herkennen, de sculptuur vermomt zich als een fragment van de legendarische white cube. Zo blijft in het luchtledige of Wake Up vooral institutionele kritiek verbeeldt of een meer algemeen geldende onheilstijding is.
• Never Mind That Noise You Heard tot 4 mei in Stedelijk Museum CS, Oosterdokskade 5, 1011 AD Amsterdam (020/573.29.11; www.stedelijk.nl).
