ANN-SOFI SIDÉN
De Zweedse kunstenares Ann-Sofi Sidén (°1962) raakte in 1999 geïntrigeerd door het thema prostitutie toen ze deelnam aan het project Midnight Walkers and City Sleepers in de rosse buurt van Amsterdam. In dat jaar begon ze haar onderzoek in de grensstreek tussen Duitsland en Tsjechië. Daar had het plaatsje Dubi tien jaar na het vallen van de communistische regimes in Oost-Europa een wonderlijke transformatie ondergaan. De grensplaats, ooit een kuuroord waar minerale bronnen zorgden voor ontspanning van lichaam en geest, werd na de fluwelen revolutie een broeinest voor prostitutie, vrouwenhandel, geweld en drugshandel.
Het meest zichtbare deel van de seksindustrie in het Tsjechische Dubi zijn de honderden hoertjes uit Oost-Europa die langs de E55 tussen Dresden en Praag hun diensten aanbieden aan de voorbijrazende automobilisten en vrachtwagenchauffeurs. Warte Mal! zijn de eerste Duitse woorden die de jonge vrouwen leren, tevens de titel van Sidéns video-installatie.
Ann-Sofi Sidén bracht negen maanden door rond Motel Hubert in Dubi, waar de kamers per uur verhuurd worden. Ze heeft talloze interviews gedaan met prostituees, pooiers, medewerkers van de politie en de lokale bevolking. Na het zien van Sidéns installatie bij BAK, Basis voor actuele kunst in Utrecht, lijkt er maar een conclusie gerechtvaardigd: de wet van vraag en aanbod doet in Dubi uitstekend zijn werk, maar de resultaten zijn bepaald afschrikwekkend te noemen.
Warte Mal! bestaat uit videomateriaal dat zowel via projecties als op monitoren wordt gepresenteerd. De aanpak is soms objectiverend en journalistiek, in andere gevallen is juist weer gekozen voor een uiterst persoonlijke invalshoek. Zo wordt de toeschouwer in de eerste video getrakteerd op een onvervalste homemovie, waarin de kunstenaar haar jolige vrienden en vriendinnen heeft gefilmd in een nachtelijke kroeg. Regelmatig zien we een hand vanachter de camera naar een cocktailtje of een biertje grijpen. Dat begin leest als een intentieverklaring: Sidén stelt zich bepaald niet op als een objectiverende buitenstaander. De 21-jarige Slowaakse Eva noemt haar in deze video op een gegeven moment zelfs “meine Mutti”.
In de volgende zaal zien we een interview met diezelfde Eva die vertelt hoe haar vader haar moeder vermoordde en hoe ze werd ontvoerd, verkocht en in elkaar geslagen. Sidén gebruikt dus verschillende beeldconventies om haar onderwerp te beschrijven. Ook voor de ruimtes combineert ze diverse architecturale en sculpturale vormen. De tentoonstelling vindt plaats op twee verdiepingen, die voor de gelegenheid zijn onderverdeeld in kleinere compartimenten. Het geheel houdt het midden tussen een strakke, minimalistische white cube en een ranzige seksclub, inclusief knalrood tapijt.
Een reeks interviews met prostituees, een hoerenloper, politiemensen en de eigenaar van een hotel wordt getoond op monitoren die zijn opgesteld in geschakelde cabines. In deze peeskamertjes kan de klant plaatsnemen om met het hoofd in de nek naar een video te kijken waarin mensen zonder restricties vertellen over de multiculturele, gewelddadige en door en door corrupte wereld waar ze in terechtgekomen zijn.
Door de transparantie van de geschakelde cabines kun je steeds meerdere projecties en monitoren tegelijk zien. Aangezien er van alles tegelijk gebeurt, wordt je aandacht steeds heen en weer geslingerd tussen de verschillende video’s. Hetzelfde geldt voor het geluid. Terwijl je naar het relaas van Vanja luistert, die de halve wereld afreisde in het kielzog van een Bulgaarse pooier die door Interpol gezocht werd, hoor je rechts een politieauto door de straten van Dubi rijden en links muziek knallen uit de deuropening van een nachtcafé. Het resultaat is een claustrofobische installatie met video’s en geprojecteerde dagboekfragmenten die geheel in het teken staat van de naakte waarheid, maar waarin je tegelijk het gevoel hebt een heleboel te missen. Ondertitels in gebrekkig Engels vormen onze enige houvast.
In het vervolg van de tentoonstelling op de eerste verdieping krijgt de malaise van de prostituees een soort happy end in de vorm van twee interviews met een liefdespaar op leeftijd: hij is een Duitser die zijn voormalige leverancier van betaalde seks (nu zijn vriendin) betaalt om niet meer de straat op te gaan. Zij is een Tsjechische oud-communiste die de hoer ging spelen om haar gezin te kunnen voeden – een uitzondering overigens, want de meeste vrouwen in Warte Mal! vertellen dat ze door Russen of zigeuners uit hun geboortestreek werden ontvoerd, waarna ze net zo lang in elkaar geslagen werden tot ze genoeg geld opbrachten op de afwerkplekken van Dubi. Het relaas van de Duitser en de ex-prostituee wordt afgezet tegen een grote vertraagde projectie waarop in de Tsjechische bossen gezocht wordt naar de lijken van minder fortuinlijke vrouwen, vermoord door de pooier van de eerdergenoemde Vanja.
BAK presenteert deze tentoonstelling als onderdeel van een reeks projecten waarin de uitbreiding van de Europese Unie en de nieuwe politieke, economische en culturele omstandigheden die daaruit voortvloeien worden onderzocht. Nadat de kunstwereld in Europa de afgelopen jaren werd overspoeld met tentoonstellingen waarin schrijnende armoede, grensconflicten en neokolonialisme in niet-westerse landen aan de kaak werd gesteld, legt Sidén de vinger inderdaad doeltreffend op een zere plek in ons eigen Europa. Het is in dit verband tekenend dat toeschouwers van Warte Mal! in Wenen – een uurtje rijden van de Tsjechische grens – dachten dat alles in de video’s in scène was gezet.
Sidén slaagt er goed in om specifieke misstanden in Europa aan de kaak te stellen, zonder een zedenpreek te houden. Bovendien heeft ze haar boodschap in een vorm gegoten die deze inhoud versterkt en verdiept: ze lokt je naar binnen met een vrolijke caféscène, laat je vervolgens als een voyeur in een spookhuis van het sekstoerisme rondlopen en schopt je vervolgens de deur uit met een halfslachtig happy end.
• Warte Mal! is te zien tot 9 oktober in BAK, Basis voor actuele kunst, Lange Nieuwstraat 4, 3512 PH Utrecht, (030/231.61.25; www.bak-utrecht.nl).
