width and height should be displayed here dynamically

ERNESTO NETO

Het werk van de Braziliaanse kunstenaar Ernesto Neto schippert gewoonlijk tussen sensuele ervaringsinstallaties en lichtvoetige schoonheid. Voor zijn indrukwekkende constructies en environments maakt hij gebruik van steeds weerkerende materialen, zoals opgespannen lycra dat op bepaalde punten wordt verzwaard, zodat de stof zich opspant in krolse krommingen. Het resultaat oogt organisch, alsof een woud van oprijzende pilaren recht uit de vloer van het museum is gegroeid. Maar tegelijkertijd ook uiterst menselijk, omdat de vage humanoid vormen waar de stof in wordt gedwongen, het materiaal lijken te transformeren tot een transparante huid, en de spanningsverhouding van de lichte open structuren en de verzwaarde ankerpunten een al te menselijk verlangen tot leven wekt.

Bij de twee werken die worden getoond in de projectzaal van De Pont (Tilburg) is dit niet anders. Er is opnieuw een erg menselijk aandoende constructie te zien: een lycra kolom in lichtroze en wit die zowel boven- als onderaan in vier punten verzwaard zijn aardse gronding zoekt. De stof heeft een uiterst vrouwelijke touch gekregen door het toevoegen van een kanten randje op ‘heuphoogte’ dat even hoger wordt herhaald. De combinatie met de uitlopers van de neerhangende pootjes en de lycra naad, die als een suggestieve pantyline doorheen het middenstuk kronkelt, roept een vrouwenlichaam op in een strak gespannen corset, gecompleteerd met een onschuldig roze jaretellengordel.

Op het eerste zicht spreekt uit deze installatie een humoristische lichtheid. Het werk heeft de omineuze titel A Contemporary Woman and the Shadow of the Wind meegekregen, en ademt frivole elegantie uit, met een vederlichte erotische touch. Langzaamaan komt er echter een tweede, en iets donkerder betekenislaag te voorschijn. De verzwaarde uiteinden die de installatie onder constante spanning zetten, lijken het gesuggereerde lichaam uiterst langzaam te vierendelen. Bovendien wordt het steeds duidelijker dat het juist dit lichaam is wat in deze ‘voorstelling’ ontbreekt. De leegte in de lycra kolom wordt benadrukt door de drie vrolijk opwarrelende paarse kubusjes die binnenin door een ventilator in de lucht worden gehouden. In plaats van de sensuele huid van zijn andere werk, spreekt het lycra hier niet over een beloftevolle binnenkant, maar toont het zich in al zijn wufte decorativiteit. Het werk is dan ook geen environment, zoals veel andere werken van Neto, maar een gesloten lichaam dat als een sculptuur voor je staat. De stof omvat enkel de leegte, en is hierdoor niet meer dan een pose, een omhulsel zonder vulling dat enkel door de zware ankerpunten strak in het gareel wordt gehouden. Uit deze lezing spreekt al een heel andere kijk op de geëtaleerde ‘hedendaagse vrouwelijkheid’. Wat hier zichtbaar wordt is een gapende illusie die slechts node in evenwicht wordt gehouden. De zwaartepunten die het ‘lichaam’ onder onmenselijke spanning zetten, zijn de enige elementen die de pastelkleurige elegantie haar gewichtloosheid kunnen verlenen.

Als beeld van het leven van de hedendaagse vrouw, verscheurd tussen tegengestelde ambities, tussen de zwaarte van aardse functies en de lichtheid van erotische leugens, levert A Contemporary Woman een bijzonder ‘spannende’ kijkervaring op.

Een gelijkaardige dubbelzinnigheid spreekt uit het andere, tweedimensionale werk While you watch the screen, life passes through you. Het ziet eruit als een ietwat uit vorm getrokken schilderij met een grotesk uitvergroot babyblauw en roze kader, dat met kinderlijke kralen in de muur is bevestigd, en dat rond een transparant doek zit waarop een licht golvende lijn is genaaid. Ook dit werk lijkt in eerste instantie licht, oppervlakkig en frivool. De gebruikte materialen en kleuren herinneren aan de romantische geborgenheid van een kinderkamer. Het kader is opgevuld met kleine piepschuimbolletjes, een van die kroostvriendelijke accessoires die het gezinsgeluk gewoonlijk complementeren. Maar wanneer je opnieuw, zoals de titel het vraagt, je aandacht op het transparante scherm richt, krijgen een aantal details ineens een andere betekenis. Opnieuw fungeert het lycra als een soort huid, waarover in een grove, bijna kinderlijke geste een golvende lijn is genaaid. In de stof ontstaan op die manier kleine reservoirs die met nog kleinere rode kraaltjes worden opgevuld. De hint die de titel geeft om hierin een grof over de huid uitgenaaide levenslijn te herkennen, en de babyvriendelijke vormgeving, duwen je opnieuw naar een heel wat minder rooskleurige lezing. De ruwe naairand wordt met bloed gevuld, en roept reminiscenties op aan barbaarse bevallingen. Ook hier verbergt de onschuldige vormgeving een veel groter lijden; de onstuitbare voortgang van een zich steeds verder uitstrekkend leven, dat zich zonder pardon in je lichaam nestelt. Een episch gedicht over een smartelijk bestaan, over ups en downs, en de pijn van het moederschap.

In combinatie met A Contemporary Woman, maar ook met de thematiek van de voortplanting, plaatst Ernesto Neto de vrouw opnieuw midden in haar primaire existentie – deze keer niet gevierendeeld, maar krampachtig opengetrokken aan de vier babyvriendelijke houten kralen in de muur. Zo sluipt opnieuw gif binnen. Neto’s werk gaat over de verborgen keerzijde van de vrouwelijke seksualiteit en lichamelijkheid, en het is zijn verdienste dat hij deze ‘zware’ thematiek met zoveel zachtmoedige humor etaleert. Zijn werk is nergens opdringerig, maar nestelt zich onbekommerd in je geheugen, om er pas later in volle kracht weer uit op te duiken.

Naast de installaties in de projectruimte van Stichting De Pont, heeft Ernesto Neto nog een bijdrage geleverd aan de tentoonstelling Lustwarande ’04, eveneens in Tilburg. De tussen de bomen ingehangen blauwe netten gevuld met witte strandballen spreken heel wat minder tot de verbeelding dan de eigenzinnige werken in De Pont, maar leveren in combinatie met alle andere kunstwerken op deze buitententoonstelling een gezellige parkwandeling op, tussen fietsers, picknickers, gemotoriseerde bejaarden en dollende kinderen.

 

• A Contemporary Woman van Ernesto Neto is tot 26 september te zien in De Pont, Wilhelminapark 1, 5041 EA Tilburg (013/543.83.00; www.depont.nl). Lustwarande ‘04_disorientation by beauty loopt tot 17 oktober in park De Oude Warande (www.lustwarande04.nl)