De keuken. Een levenswijze
De Fondation pour l’Architecture en de Archives d’Architecture Moderne (AAM) pakken in Brussel samen uit met een rijk geïllustreerde tentoonstelling over de geschiedenis van de keuken. De tentoonstellingsruimtes van de Fondation pour l’Architecture zijn gevuld met keukens, keukentoestellen, ontwerptekeningen, reclamefolders, tijdschriften, foto’s enzovoort van omstreeks 1900 tot vandaag. De verzameling is overweldigend. Er staat een reconstructie van de Cubex-keuken van architect Louis-Herman De Koninck en co uit 1930, een Bruynzeel-keuken naar ontwerp van Piet Zwart uit 1937, een reconstructie van de keuken van ontwerpers Charlotte Perriand en Le Corbusier van omstreeks 1950 uit de Unité d’Habitation in Marseille, een bolvormige keuken van de Italiaanse firma Sheer uit 2005… Er zijn foto’s, advertenties en modellen te zien van koelkasten en kookfornuizen uit verschillende decennia. Verrassend zijn bijvoorbeeld de reclame van de cilindervormige koelkast Hydrofrix uit de jaren ’30 en de houten koelkast van EFA uit het begin van de 20ste eeuw. Het uiteenlopende materiaal is tentoongesteld aan de hand van een reeks min of meer chronologisch gerangschikte subthema’s, vertrekkende van “vóór de keuken” tot “de keuken van de toekomst”. Tussenin zitten onder meer “de kelderkeuken”, “de rationele keuken”, “de keuken in het appartement”, “steenkool, gas of elektriciteit” en “het ritueel van de afwas”.
De Keuken. Een levenswijze vertelt niet zomaar een geschiedenis. De tentoonstelling belicht in de eerste plaats producten van grote ontwerpers (Henry Van de Velde, Willy Van Der Meeren, Gerrit Rietveld…) en baanbrekende merken (Tout en ordre, Electrolux, AGA…) ook al wordt dit niet expliciet gesteld. Slechts hier en daar becommentariëren enkele foto’s expliciet de veranderingen in het ‘gewone’ sociale leven in de keuken. Tussen de foto’s van de modelkeuken voor de Kempense mijnwerkerswoning van architecten Fernand Bodson en Antoine Pompe uit 1914 en het subthema over koelkasten hangt bijvoorbeeld een beeld, eveneens uit 1914, van een mijnwerkersgezin. Hoewel de foto duidelijk is geënsceneerd, herinnert ze aan de toenmalige was- en eetgewoonten rondom de Leuvense stoof. Andere foto’s over het dagelijkse leven in de keuken hangen er een beetje verloren bij. Zoals de interieurbeelden van sociale woningen van kunstenaar François Hers: deze foto’s waren eerder al door de AAM gepubliceerd in het boek Intérieurs (1981), maar krijgen nu een ietwat ongelukkige plaats in de directe nabijheid van de loftkeuken uit de jaren ’90.
De tentoonstelling brengt een positief, bijna modernistisch vooruitgangsverhaal. De ondertitel Van duister naar licht is wat dit betreft veelzeggend. De keuken evolueerde van een donkere, bedompte woonplaats waar men kookt, eet, wast, breit, kaart, leest, rookt en speelt, naar een goed verlichte kamer met persoonlijkheid. En gelukkig maar. Grote modernistische ontwerpers hebben deze evolutie gestimuleerd, maar dit proces is vaak net iets complexer dan de tentoonstelling aangeeft. Zo was de Cubex-keuken met haar gestandaardiseerde en op diverse wijzen combineerbare modules een baanbrekend ontwerp. Maar wat de tentoonstellingsmakers niet meegeven is dat de keuken haar oorspronkelijk doelpubliek, de arbeidersbevolking, nauwelijks heeft bereikt. De Cubex-keukens kwamen vooral terecht in de huizen en appartementen van de rijkere burgers. Ook de tentoonstellingscatalogus, samengesteld door historicus Emmanuel Collet, corrigeert dit beeld niet. Het boekje, uitgegeven door de AAM, moet het vooral hebben van het beeldmateriaal, maar door het bijzonder kleine formaat (ca. 14×14 cm) komen veel afbeeldingen nauwelijks tot hun recht.
Hoewel De Keuken. Een levenswijze binnenlandse en buitenlandse producten en ontwerpen toont, ligt de focus op België. Maar wat vertelt de confrontatie met de uitheemse keukens? Bestaat er zoiets als een Belgische, Vlaamse, Brusselse of Waalse keuken? Waarin verschilt de Bruynzeel-keuken van Blom met de Cubex-keuken van De Koninck en co? Dergelijke vragen worden in de tentoonstelling niet behandeld. Ook de afsluiter van het parcours ondersteunt in de eerste plaats het ‘vooruitgangsverhaal’ van de tentoonstelling. Acht gediplomeerde fotografen van La Cambre fotografeerden een vijftigtal Belgen in hun keuken. De resultaten worden gepresenteerd in een portretgalerij. We zien veel opgewekte gezichten. De keukens zijn ruimtes met persoonlijkheid.
• De Keuken. Een levenswijze loopt tot 25 maart in de Fondation pour l’Architecture, Kluisstraat 55, 1050 Brussel (02/642.24.62; www.fondationpourlarchitecture.be).
