De Ronde van het Groene Hart
Is het mogelijk om via een sportevenement een culturele boodschap over te brengen? De Stichting Ronde van het Groene Hart stelt zich dat tot doel. Meer nog, ze streeft de verankering na van een cultureel gegeven in het nationale bewustzijn. Het Groene Hart is een groengebied dat zich uitstrekt tussen de steden Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag, en als zodanig onderdeel uitmaakt van de Randstad. Aan de definiëring van de grenzen en de gewenste functie ervan zijn talloze nota’s, beleidsvisies en ontwerpen gewijd, maar het blijft problematisch om de grenzen ervan te beschermen, alsook om uitholling van binnenuit door woningbouw, bedrijventerreinen en andersoortige ontwikkelingen tegen te gaan. Enerzijds is dat een gevolg van de economische krachten die van de Randstad uitgaan, maar – is de gedachte – het komt ook doordat velen niet precies weten waar het Groene Hart ligt en wát er speelt. Voor het Groene Hart geldt niet, zoals bijvoorbeeld voor uitgestrekte landschappen in Engeland of Schotland, dat er een collectief bewustzijn bestaat met betrekking tot de waarde en de betekenis ervan. Een recente peiling van DS Landschapsarchitecten onder winkelpubliek in Amsterdam maakte dat pijnlijk duidelijk. De ondervraagden situeerden het Groene Hart in de Veluwe, in de Peel, in Friesland, maar zelden op de juiste plek, zelfs niet bij benadering.
Al in 2000 kwam Maarten Kloos, directeur van ARCAM, tot soortgelijke conclusies. Hij stelde voor om, analoog aan de Tour de France, een wielerronde te organiseren, dwars door het Groene Hart. Door liveverslaggeving vanuit helikopters en volgwagens zou het aanzien van het Groene Hart dan in één keer duidelijk zijn voor gans het Nederlandse volk. Destijds was het niet meer dan een gedachte, maar de animo voor een dergelijk evenement bleek groot. Op 25 maart 2007 zal de Ronde daadwerkelijk worden gereden, niet als een amateurparcours, maar als een officiële ronde in de internationale wielerkalender. Profwielrenners uit de hele wereld zullen aan de start verschijnen, een vijf uur durende televisieregistratie zal de koers in beeld brengen. Ziedaar, het Groene Hart.
Om de culturele waarde van het Groene Hart te benadrukken, wordt een week voor de start een culturele agenda uitgebracht als bijlage van een landelijk dagblad. Deze agenda is in de eerste plaats bedoeld om te laten zien wat op cultureel gebied al gebeurt in het Groene Hart. Alle bestaande initiatieven en instellingen zijn door de sectie Cultuur van de Stichting in kaart gebracht. Daarnaast benadert de Stichting actief gemeentebestuurders en culturele instellingen om evenementen te organiseren binnen hun aandachtsgebied, of om hun voorgenomen activiteiten in te passen onder het motto: “Nú wordt het Groene Hart nationaal onder de aandacht gebracht. Dít is het moment om aan te haken.” Het heeft geleid tot een bonte verzameling van symposia, openstellingen van historische molens en boerderijen, rondleidingen door recent opgeleverde gemeentehuizen, tentoonstellingen, debatten en fietsroutes. Gemeenten, oudheidkundige genootschappen, VVV’s en lokale architectuurcentra dragen zo bij aan een rijk beeld van wat het Groene Hart eigenlijk is.
Eén voorbeeld daarvan is de tentoonstelling Groene Vingers in ARCAM. De stadsvorm van Amsterdam is vastgelegd in het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) van Cornelis van Eesteren. De structuur van het AUP toont bebouwde oppervlakte die wordt doorsneden door groene lobben, ook wel ‘vingers’ genoemd. In het oorspronkelijke AUP zijn de groene scheggen niet meer dan restgebieden, maar gaandeweg zijn het belangrijke groengebieden geworden met een recreatieve en ecologische functie. De groene vingers steken ver de stad in, wat ze tegelijk goed bereikbaar en zeer kwetsbaar maakt. De gemeente Amsterdam heeft dat onderkend in de studie Amsterdam Groene Metropool. Deze studie dient als inspiratiebron voor de investering van 12 miljoen euro in het groen in en om Amsterdam. De tentoonstelling analyseert de 7 scheggen. Twee daarvan liggen in het Groene Hart. De Amstelscheg is een klassieke scheg, die letterlijk als een taartpunt de stad in steekt. De Amstel stroomt er door een veenweidelandschap dat als open ruimte fel contrasteert met de dichtbebouwde stadslobben van onder andere de Zuidas en het nieuwe kantoorgebied langs de rondweg van Amsterdam. Het gebied met pittoreske molens betekende in het verleden voor tal van kunstenaars een inspiratiebron. Mondriaan, Rembrandt en Van Goyen liepen daar ooit met schildersezel door het polderlandschap. Nu de landbouw als dragende functie voor het gebied verdwijnt, dreigt de Amstelscheg zijn ‘beheerder’ te verliezen. De expositie gaat nader in op de vraag wie nu verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor het gebied. Oplossingen worden gezocht in de vorm van zorgboerderijen, horeca, het stimuleren van de verkoop van streekproducten en het versterken van de recreatieve functies.
De andere scheg die onderdeel uitmaakt van het Groene Hart is de Diemerscheg. Natuurgebieden en bossen worden doorsneden door infrastructuur, maar in het landschap huizen ringslangen, roofvogels, salamanders en ijsvogels. Ook bevinden zich hier belangrijke 19de eeuwse verdedigingswerken, zoals de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Op dit moment zijn er tamelijk concrete plannen voor de bouw van 4500 woningen in de Bloemendalerpolder. Het Rijk haalde daartoe de polder uit het Groene Hart, op voorwaarde dat elders in het gebied natuurcompensatieplannen worden gerealiseerd. Daarvoor komt het sterk vervuilde PEN-eiland (van het Provinciale Energiebedrijf Noord-Holland) in aanmerking. Na sanering is het geschikt als recreatiegebied voor de toekomstige bewoners van de Bloemendalerpolder.
Deze twee scheggen zijn exemplarisch voor de problematiek van het Groene Hart in zijn geheel. Enerzijds is er de realiteit van de afnemende agrarische activiteit in het Groene Hart, waardoor het beheer, behoud en de functie van het landschap minder vanzelfsprekend worden. Anderzijds is er de toenemende economische en maatschappelijke druk, onder de vorm van woningnood en het gebrek aan uitbreidingsgebieden voor gemeenten in het Groene Hart, die het rijk noopt tot toegevingen met betrekking tot het Groene Hart als entiteit. Als de Ronde van het Groene Hart kan bijdragen aan breed maatschappelijk begrip voor deze problematiek, dan is de eerste stap gezet tot structureel en constructief beleid voor dit groengebied.
• De Ronde van het Groene Hart wordt verreden op 25 maart, meer informatie over de route en het cultureel programma dat loopt tot 15 juni is te vinden op www.rondevanhetgroenehart.nl.
Groene Vingers tot en met 31 maart in ARCAM, Prins Hendrikkade 600, 1011 VX Amsterdam (020/620.48.78;www.arcam.nl).
