width and height should be displayed here dynamically

Former West, Documents, Constellations and Prospects

In maart liep in het Haus der Kulturen der Welt in Berlijn een week lang het ambitieuze programma Former West, met als ondertitel Documents, Constellations and Prospects. Former West is een internationaal onderzoeksproject dat in de periode 2008-2014 door BAK – basis voor actuele kunst (Utrecht) wordt gedragen. In het programma staan hedendaagse kunst en theorie centraal. Er wordt gestreefd naar een kritische herinterpretatie van de kunstpraktijk na 1989. In dit verband wordt ook het begrip ‘Westen’ ontleed.

Hoewel in de introductieronde een kritische noot bij de keuze van het jaar 1989 werd geplaatst, werd hierop nauwelijks verder ingegaan. Initiator Maria Hlavajova reageerde met het onbevredigende tegenargument dat 1989 als raamwerk was gekozen, bijna implicerend dat het geen zin meer had hieraan te tornen. Waarschijnlijk hing haar reactie samen met het feit dat de vorige edities van Former West op sociale en politieke verhoudingen na de Val van de Muur gericht waren. De vierde bijeenkomst wenste zich van deze historiciteit te ontdoen en concentreerde zich op de toekomst, hetgeen ook naar voren kwam in Hlavajova’s lezing, waarin ze onder meer refereerde aan Francis Fukayama’s The End of History. Daarom ging men ook slechts zijdelings in op de historische achtergrond van de congreshal Haus der Kulturen der Welt: het gebouw werd door de Verenigde Staten in kader van het Interbau-programma in 1957 aan de stad Berlijn geschonken en gold van meet af aan als een ‘Leuchtturm der Freiheit’ die de westerse waarden richting het oosten uitdroeg.

Om de blik naar de toekomst te openen en de impasse van het heden te onderstrepen, moesten veel structuren tijdens de bijeenkomst wijken. Zo mocht het programma in Berlijn geen congres heten, want lezingen en workshops, met maar liefst 170 studenten uit alle windrichtingen, gingen hand in hand met performances, kunstinstallaties en een tentoonstelling – die ook geen tentoonstelling mocht heten. Hierdoor was er eerder sprake van een culturele manifestatie, of zoals Maria Hlavajova verklaarde, een stuk gereedschap, een ‘event of knowledge’ dat het permanente streven naar een lineaire ontwikkeling in de kunstwereld zou kunnen doorbreken. Vijf hoofdstukken zorgden alsnog voor de nodige structuur en braken het ijs voor de toekomst of op z’n minst het heden: ‘Art and Production’; ‘Infrastructure’; ‘Insurgent Cosmopolitanism’; ‘Dissident Knowledges’ en ‘Learning Place’. De studenten van het hoofdstuk ‘Learning Place’ waren bepalend voor de frisse sfeer gedurende de week en toonden tevens het nodige engagement om het gebodene als gereedschap te gebruiken.

Verder bruiste de week door interessante voordrachten van een aantal coryfeeën. Boris Groys hield een lezing over de rol van het internet binnen de kunstproductie. Zijn wellicht interessantste gedachtegang was dat kunstenaars (in de rol van bloggers) door het continue tonen en verspreiden op internet, musea tot ‘followers’ hebben gemaakt, die enkel nog randactiviteiten kunnen organiseren en bovenal toezien en volgen. Aansluitend kaartte de Berlijnse performancester Hito Steyerl met geweldige dramatiek de massaproductie in de kunst aan, waarvan ze een van de oorzaken zocht in de doorgeslagen talentenjachten op televisie. De bevlogen marxistische theoreticus Franco Bifo Berardi pleitte in zijn politiek getinte voordracht om Europa vooral als eenheid te zien en samen te houden, en Homi Bhabha confronteerde in zijn lezing twee vormen van kosmopolitisme. Bij zo’n groot aantal lezingen is de kwaliteit uiteraard niet gelijkmatig. Sommige betogen gingen helemaal de mist in door langdradigheid of eindeloos geciteer uit andermans werk.

Naast het publieke programma kwamen 170 studenten iedere dag al om 9u ‘s ochtends bijeen voor Learning Place. Geformeerd in kleine groepen kregen zij verschillende opdrachten van ‘meester’ Boris Buden. De hoofdopdracht was om per groep een curriculum vitae te bedenken – een ‘genre’ dat eveneens in de lijn van het vooruitgangsdenken sinds de 19de eeuw kan worden gezien – en in te dienen om een academische positie te bekomen aan de fictieve Akademie der Kulturen der Welt. Aan het einde van de week zou de beste inzending een geldprijs krijgen. Maar de paradoxale opdracht om een ideologische constructie aan de kaak te stellen en daar tegelijkertijd een competitie voor in het leven te roepen, stootte op verzet. De studenten staakten. Eén inventief groepje besloot om, in plaats van een cv, een vacature op te stellen voor dezelfde academische positie en verspreidde deze via het internet met Boris Buden als contactpersoon.

Het lag in de lijn der verwachtingen dat de afsluitende dag met het publieke forum ‘Prospective Statements’ niet de gewenste samenvatting van de week of blik op de toekomst zou zijn. Twaalf mensen mochten in drie minuten uiteenzetten ‘What is to be done?’. Moderator Boris Buden besloot echter ad hoc er een andere draai aan te geven en ging de forumdeelnemers (onder meer Gerald Rauning, Suzana Milevska en Piotr Piotrowski) gehaast af, zodat niemand meer een kans maakte een coherent verhaal te houden noch een statement af te leveren. Hierdoor miste het forum zijn doel volledig. Bij gebrek aan discussie viel het dan ook vroegtijdig uiteen. Allicht paste juist dit eindsignaal het beste bij het congres, dat door de ambitieuze diversiteit met veel losse eindjes te kampen had.

 

Former West, Documents, Constellations and Prospects vond plaats van 18 tot 24 maart 2013 in Haus der Kulturen der Welt, Berlijn. Organisatie: BAK – basis voor actuele kunst, Utrecht (www.bak-utrecht.nl).