Franz Ackermann. Hügel und Zweifel
Franz Ackermann (1963) heeft de enorme hal van de Berlinische Galerie veranderd in een duizelingwekkend panorama. Grote schilderijen, werken met fotocollages en beschilderde panelen worden gepresenteerd op een muurschildering van veertig meter lang en tien meter hoog. Het is een overdonderend spektakel. De blik dwaalt rond zonder ergens houvast te vinden. Eén schilderij hangt gekanteld tegen het plafond, als een elektronisch informatiebord in een vertrekhal. Een ander is gemonteerd op een groot rek, als een billboard langs de snelweg. Hügel und Zweifel heeft de hectische dynamiek van moderne metropolen, internationale luchthavens en megawinkelcentra.
De presentatie is onderdeel van Painting Forever, een matig gelukte manifestatie waarbij vier Berlijnse kunstinstellingen de stand van zaken opmaken van de actuele schilderkunst in de Duitse hoofdstad (naast de Berlinische Galerie zijn dat de Neue Nationalgalerie, Kunst-Werke en Deutsche Bank Kunsthalle). Franz Ackermann is beslist een prominent kunstenaar, die vreemd genoeg niet eerder zo’n institutionele erkenning in zijn woonplaats ten deel is gevallen. Maar is hij ook een vooraanstaand schilder?
Vakgenoten fluisteren soms dat Ackermann niet kan schilderen. De verf is aangebracht in dekkende, egale lagen, zonder veel modulatie, zoals een huisschilder dat zou doen. De werken lijken meer een ingekleurde tekening dan een schilderij. Het oppervlak ‘ademt’ niet, zoals dat heet, het is vlak, plat, doods. Het getuigt in ieder geval niet van de schilderkunstige brille die we bijvoorbeeld waarderen in het werk van stadgenoot Daniel Richter. Ackermann, zo lijkt het, is schilder tegen wil en dank.
De schilderijen tonen steden, winkelcentra en verkeersaders. Ze lijken in duizend stukjes uiteengespat. Chaotische taferelen zijn het, al zit er bij nadere beschouwing wel enige structuur in. Onbenoembare mengtinten worden gecombineerd met fluorescerende kleuren, wat bijna pijn doet aan de ogen. De overheersende indruk is er een van ongeremdheid en mateloosheid. Je zou er een eigentijdse variant in kunnen zien van de hysterische stadsgezichten die Umberto Boccioni schilderde in de jaren tien en twintig van de vorige eeuw.
De installatie vormt een weerslag van de reizen die de kunstenaar de laatste jaren heeft gemaakt. Ackermann reist om te werken en werkt om te reizen. Hij legt zijn indrukken vast in kleine, cartografische tekeningen die hij mental maps noemt en die als basis dienen voor zijn schilderijen. Ze brengen zijn beleving van nieuwe, hem onbekende steden in kaart, de nervositeit, de opwinding, de nieuwsgierigheid. Rode draad is de ervaring dat afstand in ruimte en tijd relatief is geworden, zo niet irrelevant. Ackermanns werk verbeeldt de hedendaagse globalisering van communicatie en consumptie, van toerisme en terreur.
Het decor van de muurschildering wordt gevormd door een gestileerd avondlijk heuvellandschap, wellicht geïnspireerd op het Brandenburger platteland ten zuidwesten van Berlijn, waar de kunstenaar zijn atelier heeft. Het verklaart het eerste gedeelte van de titel Hügel und Zweifel. De twijfel heeft mogelijk betrekking op de caleidoscopische stadsgezichten. In enkele van de recente werken zijn foto’s gemonteerd van stadswijken in Varanasi en Istanbul, gebouwd in de ooit universeel geachte Internationale Stijl, maar nu vervallen, uitgewoond en al even armetierig als de kluwens telefoondraden die boven de straten hangen. Het is alsof Ackermann met deze beelden van verval de schaduwzijde van onze hypermoderniteit wil laten zien. Het geeft zijn werk een wat grimmig, postapocalyptisch karakter.
Wat fascineert is de spanning tussen weidse vergezichten en uitvergrote details. Die schaalsprongen tussen micro- en macroniveau illustreren een notie van ruimte die niet zozeer betrekking heeft op de drie dimensies van de omgeving als wel op de digitale mogelijkheid om waar dan ook ter wereld in contact te treden met eender welke andere plaats op aarde. Die plotselinge gelijkschakeling van afstand en nabijheid heeft Ackermann ingenieus uitgewerkt, zowel in de schilderijen als in de presentatie ervan.
Dat geldt met name voor de schilderijen waarin foto’s zijn verwerkt, zoals My Private Tarlabashi (2013) en U/City/Sudden Death (2013). Achter het glas zie je de schildering op panelen, waarin delen zijn uitgespaard die weer zicht bieden op de onderliggende foto’s. Het diepteverschil is enkele centimeters. Het opengewerkte beeldvlak genereert verschillende illusies van ruimte. Het lijkt of verschillende stadsgezichten elkaar kruisen, alsof steden die duizenden kilometers van elkaar verwijderd zijn plotseling tegelijk in het blikveld verschijnen.
Hügel und Zweifel is als een koortsdroom over verstedelijking, met de pulserende ruimtewerking van beelden die nu eens lijken te wijken en dan weer naar voren dringen. Het barokke theater van verspringende beeldvlakken en wisselende invalshoeken compenseert het tekort van het vlakke, monotone schilderwerk. De combinatie van verschillende perspectieven is verwarrend, maar ook verbazend. De desoriëntatie is irritant, maar ook onderhoudend. De fragmentatie veroorzaakt permanente rusteloosheid, maar ook voortdurende afleiding. Franz Ackermann schetst hier trefzeker de mind set van de hedendaagse kosmopoliet.
• Franz Ackermann, Hügel und Zweifel, tot 31 maart 2014 in de Berlinische Galerie, Alte Jacobstrasse 124-128, Berlijn (030-789 02-600; www.berlinischegalerie.de).
