Gabriel Lester
In 2006 kondigde Gabriel Lester (1972) een koerswijziging aan: minder installaties, meer film en video. In de monografie over zijn beeldend werk geeft hij aan dat hij een beetje ‘installatie-moe’ is geworden. Het (vaak site specific) werk bleek onverkoopbaar en werd na een eenmalige expositie dikwijls vernietigd. Was zijn oeuvre voordien al veelzijdig, na 2006 is er zowel qua media als qua inhoud nog meer variatie gekomen. Dat heeft zijn bloeiende carrière overigens niet of nauwelijks in de weg gezeten. Museum Boijmans Van Beuningen nodigde Lester enige jaren geleden uit in het kader van hun reeks solo’s van mid-careerkunstenaars. Suspension of Disbelief is het resultaat en de eerste grote museale solotentoonstelling van Lester.
Een museale solo nodigt uit tot een klassiek overzicht en daar leent Lesters oeuvre zich wellicht moeilijk toe. Lester heeft dan ook vooral gekozen voor nieuw werk, dat een totaalinstallatie vormt met een thematiek die draait rond begrippen als het noodlot, magisch of wensdenken, en bijgeloof. Bijgeloof, laat Lester zien, kent meer en wijder verbreide verschijningsvormen dan de zwarte kat en de ladder waar je niet onderdoor loopt. Wie een vallende ster ziet, doet een wens, zelfs al weet hij beter. Als een verschoven rots precies op een auto belandt, zoals in de maquette The Probable Composition of an Improbable Rockslide in the Dutch Mountains (2011), is het uiterst verleidelijk om daar meer in te zien dan ‘pech’, zeker als het jou overkomt. En zelfs de nuchterste mens weifelt even voor hij een foto van een geliefde doormidden scheurt.
Lester brengt het wensdenken nog dichterbij met Gravity (2010), een reeks dia’s van foto’s die mensen genomen hebben van meteorieten – vallende sterren die op aarde zijn beland – vaak afgebeeld in de hand van de trotse vinder. Een vrij rationele, aan wetenschap gerelateerde hobby, zou je denken. Maar waarom waarde hechten aan zo’n stuk rots, dat vaak maar moeilijk van aards gesteente te onderscheiden is? Is iets zeldzaams dan ook meteen bijzonder? Maakt het de vinder bijzonder of belangrijk?
In de expositie is bovendien een grote nepdiamant (ook al een zeldzaam stuk rots) te vinden, van het type dat in China verkocht wordt als talisman. We zien een film met lottoballen, een bewerkte fruitautomaat, en Suspension (2011), een geabstraheerde versie van een grijpautomaat zoals je die vindt op de kermis. Lester spreekt geen oordeel uit, maar duidelijk is dat hij houdt van de menselijke neiging om niet-causale verbanden te leggen en het lot te willen sturen. Lester laat zich hier van zijn meest warmbloedige kant zien. En eigenlijk is het ook wel heel ontroerend, de soms uit wanhoop geboren naïeve hoop van al die mensen die boksen met een geheel onverschillige tegenstander.
Voor deze expositie gaf Lester zichzelf de opdracht in zijn creaties te werken met andere mensen, iets waar hij moeite mee heeft. Ondanks samenwerkingen voor bijvoorbeeld het bouwen van een mobiel videoscherm of het uitvoeren van airbrushschilderingen werden in het verleden zelden mensen in zijn werk voorgesteld. ‘Wanneer je met mensen werkt, is het moeilijk de controle te houden. Als een acteur bijvoorbeeld raar haar heeft, dan gaat het opeens over dat haar, terwijl dat natuurlijk niet de bedoeling is’, vertelt Lester bij de perspreview. Ook zou de afwezigheid van personen te maken hebben met zijn Joodse afkomst; in de Joodse schilderkunstige traditie is het afbeelden van mensen beperkt. In The Big One (2011), de nieuwe film die de kern van de expositie vormt, zijn juist volop mensen te zien. Met behulp van 250 figuranten verbeeldt hij het levenslot als een chique loterij, een theatrale samenkomst van mensen die met talismannen of door enkel vurig hopen pogen het lot te beïnvloeden.
De sfeer van de film breidt zich uit naar de rest van de expositie, met haar mysterieuze objecten, palmen en dramatische verlichting. Rock as Rock (a Travesty) (2010) bijvoorbeeld is een betonblok dat met airbrush tot een rotsblok werd omgetoverd. Fotorealistisch uitgevoerd, maar overduidelijk nep. En we zien de heruitvoering van How to Act, de installatie die Lester voor het eerst toonde op de Rijksakademie in 1999. In deze installatie is cinema teruggebracht tot een leeg podium met een soundtrack uit verschillende films – nu eens vol suspense, dan weer licht en vrolijk – die samengaat met steeds wisselend gekleurd licht van de ledlampen.
Qua inhoud zijn deze werken in eerste instantie wat moeilijk te koppelen aan de thematiek van het al beschreven werk. Maar als er een verband te leggen is tussen vrijdag de dertiende en een lekke fietsband, dan moeten deze werken en de rest van de expositie toch zeker ook iets met elkaar te maken hebben. Zo ver hoeven we niet eens te zoeken: de sleutel blijkt gewoon in de titel van de tentoonstelling te liggen. ‘Suspension of Disbelief’ oftewel ‘uitstel van ongeloof’, is van oorsprong een term uit de literatuur, later ook veel gebruikt in verband met cinema, die duidt op de bereidheid van het publiek om mee te gaan in de illusie van een film of verhaal. Het magisch denken moeten we hier dus nog wat breder zien, als een wíllen geloven, de bereidheid om tegen beter weten in mee te gaan in allerlei illusies. De installatie How to Act laat zien dat daar niet eens beelden voor nodig zijn; licht en geluid zijn voldoende om je te laten meevoeren met een verhaal dat zich vooral in je hoofd afspeelt. Daarbij maakt de verwijzing naar film en theater dat we de totaalinstallatie gaan zien als één grote voorstelling, een decor waarin de kunstwerken props zijn en de props kunstwerken. Zo kruipen toch ook andere favoriete thema’s uit Lesters oeuvre de tentoonstelling binnen: het ontleden van cinema, van waarneming, en de werking van illusie. Het lijkt verdorie wel een overzichtstentoonstelling.
• Gabriel Lester, Suspension of Disbelief, tot 8 mei 2011, Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18-20, 3015 CX Rotterdam (010/44.19.400; www.boijmans.nl).
