Gutai
“Ik ben een meester die u niets te leren heeft, maar voor de schepping zal ik een optimaal klimaat creëren.” Op deze wijze formuleerde stichter Jiro Yoshihara (Osaka, 1905-1972) het ordewoord van Gutai. Als voorloper van de action painting en de happening, wordt deze in 1954 in Ashiya opgerichte beweging vandaag beschouwd als een van de belangrijkste avant-garde bewegingen van na de Tweede Wereldoorlog. De toen reeds negenenveertig jarige Yoshihara, die reeds voor de oorlog in de Japanse avant-garde een belangrijke rol gespeeld had, verenigt rond zijn persoon de nieuwe generatie informele schilders uit de Kansai regio (Osaka, Kyoto, Kobe). Het jaar daarop stellen ze samen tentoon in Tokyo, publiceren ze hun manifest in het Engels en worden ze bijgetreden door Japanse kunstenaars van de Zero-groep als Kasuo Shiraga en Atsuko Tanaka. Om zijn beweging internationale weerklank te geven publiceert Yoshihara een tweetalig tijdschrift (Japans-Engels) met dezelfde naam.
De naam van de beweging, Gutai bijutsu kyôkai betekent in het Japans zoveel als Vereniging voor concrete kunst, waarbij het woord ‘concreet’ geïnterpreteerd moet worden in de zin van materialisatie. “Wij willen op concrete wijze het bewijs leveren dat onze geesten vrij zijn.” “Wij zijn constant op zoek naar nieuwe impulsen die we ontlenen aan alle bestaande plastische vormen.” “Doen wat nog nooit iemand gedaan heeft” en “een kunst maken die nog nooit bestaan heeft,” zijn de belangrijkste ordewoorden. Hun uitgangspunt was een gemeenschappelijke ervaring. Hun werken werden dan ook collectief gesigneerd met het woord ‘Gutai’. Vrij snel evolueerden de tentoonstellingen van hun informele schilderijen naar installaties en acties in de stedelijke ruimte. De voetafdrukken van Akira Kanayama op een stuk van meer dan honderd meter lang vinyl en zijn door een op afstand bediende robot gemaakte schilderijen, de papieren schermen die Saburo Murakami met zijn eigen lichaam doorkliefde, de met elektrische lampen in verschillende kleuren gemaakte mantel van de vrouwelijke kunstenaar Atsuko Tanaka en de met zijn voeten geschilderde schilderijen van Kazuo Shiraga terwijl hij met een touw aan het plafond hing, zijn slechts enkele voorbeelden van artistieke evenementen die vandaag beschouwd worden als de eerste uitingen van body art, performance en happening, minimale en conceptuele kunst. Onder de titel Gutai on Stage organiseerde de groep ook opvoeringen waarbij hun plastisch werk gecombineerd werd met filmprojecties, performances en concrete muziek. Een interdisciplinaire kunstvorm die de Fluxus-beweging, die enkele jaren later zal worden opgericht, niet onverschillig liet. Ook Amerikaanse kunstenaars als Allan Kaprow en Robert Rauschenberg deden er hun voordeel mee. In Frankrijk werd Gutai geïntroduceerd door de criticus Michel Tapié die in de evolutie van de beweging zelf een belangrijke rol gespeeld heeft. De beweging inspireerde er vooral schilders als Georges Mathieu en de Europese variant van de Amerikaanse action painting.
De tentoonstelling in het Jeu de Paume toont een honderdtal werken van de vijftien belangrijkste kunstenaars uit de groep. De werken ontstonden in de periode 1950 tot 1965. De beweging verdween in 1972 bij de dood van de oprichter en geestelijke vader Jiro Yoshihara. De acties die tussen 1955 en 1958 tijdens hun openluchttentoonstellingen werden uitgevoerd, evenals hun theatrale opvoeringen worden gedocumenteerd met talrijke foto’s, documenten en filmfragmenten. Hier legt men de nadruk op het zowel experimentele als efemere karakter van deze beweging, die ondanks haar historisch belang voor de Europese avant-garde van na de Tweede Wereldoorlog hier nog altijd onvoldoende gekend is.
• Gutai loopt nog tot 27 juni in het Jeu de Paume, Place de la Concorde, 75001 Paris (01.47.03.12.50).
