Het ‘falen’ van extreem-rechts in Wallonië. Een gesprek met Guido Fonteyn
Koen Brams/Dirk Pültau: Eén zin in jouw bijdrage viel ons meteen op: “Waarom brak uiterst-rechts tot nu in Wallonië niet door.” Wij hebben de indruk dat extreem-rechts met de laatste verkiezingen wél is doorgebroken. Waarom zie jij dat anders?
Guido Fonteyn: Het Front National haalde bij de vorige regionale verkiezingen 8 procent, met een piek in Charleroi. Is dat een doorbraak of niet? Ik denk van niet. Als men heel ver teruggaat, dan is er één doorbraak van extreem-rechts geweest, vlak voor de Tweede Wereldoorlog, toen Léon Degrelle met de Rex-beweging 21 leden in het parlement haalde. Eén legislatuur heeft dat geduurd… maar dat was een ander soort uiterst-rechts, dat was het extreme katholicisme van die jaren. Je kunt dat niet zomaar verbinden met de electorale overwinningen van het Front National.
K.B./D.P.: Aan Vlaamse kant worden de verkiezingen van 1991 steevast gezien als de doorbraak van extreem-rechts. Het Vlaams Blok haalde toen 10,3 procent van de stemmen; en dat noemen wij “zwarte zondag”. Maar in Wallonië doet extreem-rechts het bij de laatste verkiezingen ook goed: 16,7 procent in Charleroi, 11,3 procent in Mons, 8 procent in Luik. Het is frappant dat deze percentages aan Waalse kant geen gespreksonderwerp zijn.
G.F.: Dat komt omdat het in Wallonië zo’n vaart niet zal lopen. De grote doorbraak van het Vlaams Blok is er pas gekomen nadat de partij een xenofoob programma heeft gepresenteerd. Maar in Wallonië zijn de vreemdelingen geen thema. De Walen kennen dat al 150 jaar. Ze hebben met vreemde bevolkingsgroepen leren omgaan: eerst de Vlamingen, dan de Italianen, Turken of Marokkanen. Het is niet toevallig dat de laatste twee minister-presidenten Van Cauwenberghe en Di Rupo heten… Racistische oprispingen of rellen zijn volgens mij niet mogelijk in Wallonië. Daarvoor kent de Waalse maatschappij dat fenomeen al te lang – terwijl Vlaanderen er pas na 1960 mee geconfronteerd is.
K.B./D.P.: Dat is een heel goede verklaring voor het feit dat racisme en immigratie geen topic zijn in Wallonië. Maar dan blijft de vraag waar die hoge percentages vandaan komen.
G.F.: Die komen er door de algemene economische toestand. Je moet maar in La Louvière of in Charleroi gaan rondlopen, of in bepaalde wijken van Luik. De helft van Seraing is compleet vervallen. In La Louvière vind je huizen met twintig brievenbussen op een kleine gevel. Die mensen leven daar echt in miserabele omstandigheden, ondanks de solidariteit van Vlaanderen, via de sociale zekerheid… Dat proces is trouwens al een halve eeuw aan de gang. En het is nu nóg bezig. Er is daar geen toekomstperspectief! Met andere woorden, de omgevingsomstandigheden voor extreem-rechts zíjn er, maar op zich lijkt mij dat niet voldoende opdat de Waalse kiezer massaal naar een wisseloplossing zou gaan zoeken. Daarom leg ik de nadruk op het piramidale PS-systeem, dat belet dat het – ondanks die omgevingsomstandigheden – die kant opgaat.
K.B./D.P.: Als we jouw tekst oneigenlijk zouden lezen, dan is echter nog een andere hypothese mogelijk: het PS-systeem, dat jij beschrijft, zou kunnen verklaren waarom extreem-rechts geen thema is.
G.F.: Dat is de basis van mijn these. Het betekent geen goed- of afkeuring van dat systeem. Maar het betekent wel dat werklozen, om maar iets te zeggen, altijd terecht kunnen bij hun burgemeester. Ze voelen zich niet in de steek gelaten.
K.B./D.P. Het PS-systeem is ook een verklaring voor het feit dat het probleem van extreem-rechts gewoon niet ter sprake kan worden gebracht.
G.F.: Dat lijkt me sterk uitgedrukt, er verschijnen wel degelijk artikelen in de Waalse kranten over het Front National. Er wordt wel degelijk over bericht. Al klopt het dat het algemene discours er niet door overheerst wordt.
K.B./D.P.: Je geeft zelf aan dat het piramidale systeem van de PS nadelen en excessen met zich meebrengt. Neem bijvoorbeeld die uitzending op de RTBF waar de interventie van Alain Destexhe van de MR, een mandataris die zeer kritisch staat tegenover het Marshall-plan van Elio Di Rupo, botweg is weggeknipt. Dat is toch een symptoom van dat piramidale systeem?
G.F.: Dat is het PS-systeem, inderdaad. En nogmaals, ik verdedig dat systeem niet. Mijn vraag is: wat houdt uiterst-rechts in Wallonië tegen? Ik vermoed dat het antwoord bij het PS-systeem ligt. Dat PS-systeem werkt zeer functioneel, heeft buitengewone medewerkers, maar ook extreme kanten. Rechtstreekse inmenging in televisieprogramma’s en dat soort zaken, het hoort er allemaal bij, en dat is inderdaad zeer erg.
K.B./D.P.: Als je die nadelen in ogenschouw neemt, is het dan niet verstandig dat Elio Di Rupo dat PS-systeem aanpakt, dat hij erop toeziet dat er minder populistische figuren en meer echte technocraten aan het roer komen te staan.
G.F.: Maar het héle systeem is niet corrupt! Er is corruptie, en niet weinig, denk maar aan de affaires rond de sociale huisvestingsmaatschappij La Carolorégienne en andere huisvestingsmaatschappijen. Een aantal van die maatschappijen zijn nu voor de rechter gedaagd, en vergeet niet: dat was een gevolg van een audit die uitging van het overkoepelende orgaan van de Waalse huisvestingsmaatschappijen. Een paar van die gevallen zijn daarna in de pers geraakt. Er zijn dus voldoende mensen die ingaan tegen de negatieve aspecten van die piramide. Wat ik echter vrees, is dat Di Rupo bezig is zowat iedereen tegen zich in het harnas te jagen. Hij heeft zich omringd met een groep van zeer jonge technocraten die uit zijn onmiddellijke omgeving komen. Op Rudy Demotte na, waren zij nauwelijks bekend. En hij wekt nu de indruk dat alles buiten die kring corrupt is, of het scheelt toch niet veel. Ik denk dat hij zich serieus vergaloppeert. Nog afgezien van het feit dat hij drie functies combineert. Zoiets kan toch niemand.
K.B./D.P.: Ondertussen is het toch frappant dat Waalse politici zo vaak afgeven op het succes van het VB in Vlaanderen, terwijl het FN op sommige plekken in Wallonië niet slecht scoort. Daar wordt dus niet over gesproken.
G.F.: Toch wel, neem nu die openingszitting van het Waals Parlement, toevallig voorgezeten door Petitjean. Waarom breng ik dat in mijn tekst ter sprake? Dat was bij momenten bijna een kleuterklas! Petitjean mag dan beminnelijk zijn, dat speelt geen enkele rol. Men gaat er radicaal tegenin. Het zogenaamde cordon sanitaire, dieschutskring om een mooier woord te gebruiken, wordt in Wallonië op de meest absolute manier toegepast. Er wordt gewoon naar gehandeld.
K.B./D.P.: Het discours van de Waalse politici focust wel volledig op het succes van het VB.
G.F.: Dat is te begrijpen. Wij slagen er ook niet in dat succes te verklaren. Ik geef nogal wat lezingen in Wallonië, en altijd luidt de eerste vraag: leg me nu eens uit waarom dat Vlaams Blok zoveel stemmen haalt. Telkens moet ik het antwoord schuldig blijven, vandaar dat ik begrijp dat zij afgeven op zo’n samenleving. Moest het Blok ooit een meerderheid behalen, dan zullen de Walen volgens mij met België breken. Dat zal zwaarder wegen dan de Vlaamse steun die ze genieten via de sociale zekerheid.
K.B./D.P.: Over Charles Petitjean schrijf je op een gegeven moment dat de PLP hem kwijt wilde. Vervolgens stapte hij uit rancune over naar het FN. Waarom wilde de PLP hem kwijt?
G.F.: Ik veronderstel omdat er een andere, nieuwe en jongere kandidaat in die regio opdoemde. Petitjean is ondertussen ver in de 70, en men wou plaatsmaken voor jongeren.
K.B./D.P.: Het feit dat hij kiezers heeft meegetrokken, zou ook kunnen verklaren waarom het FN in die regio tijdelijk winst heeft geboekt.
G.F.: Dat is goed mogelijk. Maar Petitjean is een vrij lokale figuur, ik denk niet dat hij in Luik gekend is. Hij duikt niet op in de media. Ik heb hem eruit gehaald omdat hij een alternatief maison du peuple had opgericht, iets wat je een liberaal niet gauw ziet doen. En daardoor heeft hij toch wat kiezers naar zich toegetrokken die anders bij de PS waren gebleven.
K.B./D.P.: Je schetst een wat aandoenlijk portret van Petitjean. Het doet een beetje denken aan Karel Dillen, de gewezen voorzitter van het VB, en aan de manier waarop Dillen vroeger bekeken werd in Vlaanderen. Stel nu dat er een jonge generatie FN’ers aantreedt die, zoals de jongere Vlaams Belangers, toch over het nodige appeal en de nodige opportunistische intelligentie beschikt?
G.F.: Dat is puur hypothetisch. Ik kan alleen maar vaststellen dat er zich in de verste verte niemand aandient. Jongere of opvallender figuren vind ik bij de rattachisten, die voor aanhechting bij Frankrijk zijn, en bij de nieuwe regionalisten. Maar bij de FN, niemand, absoluut niemand. Happart is een populistisch figuur, ja, maar hij zit bij de PS.
K.B./D.P.: Je hebt allicht gelijk dat het PS-systeem extreem-rechts op afstand houdt, kwestie is alleen hoe zwaar je de tol inschat die daarvoor moet worden betaald. We hebben het dan over de werking van het PS-systeem en de démocratie participative in het bijzonder. De démocratie participative bestaat erin dat er een permanente nabijheid wordt gesimuleerd. De politiek staat permanent klaar voor de vragen en verlangens van de kiezer. Dat heeft toch een perverse kant; voor je het weet glijdt dat af naar het corrupte…
G.F.: Neen. Nu kan ik alleen maar neen antwoorden.
K.B./D.P.: …nog afgezien van de vraag of zoiets realiseerbaar is op grote schaal. En de démocratie participativefunctioneert blijkbaar alleen als de partij die het systeem beoefent over absolute meerderheden beschikt.
G.F.: Dat is eigen aan het piramidale systeem. Het functioneert alleen perfect, of bijna perfect, in die streken waar er absolute meerderheden zijn. Maar de geschiedenis heeft ervoor gezorgd dat er absolute meerderheden zijn op de hele as van Samber en Maas, op Luik na, omdat er in Luik reeds lang een grote burgerij is. Maar in al die andere steden zijn er absolute meerderheden. Mij lijkt de démocratie participative, zoals Taminiaux die in La Louvière toepast, een =voorbeeld van de positieve aanwending van het piramidale systeem. Dat systeem wordt de mensen trouwens niet opgedrongen. Er zijn samenkomsten met buurtcomités, en komt wie komen wil.
K.B./D.P. Men moet de burger toch ook durven zeggen: “Verwacht niet dat de politicus op elk moment van de dag klaar staat.” Parlementaire democratie houdt nu eenmaal in dat je iemand een mandaat geeft.
G.F.: In een ideaal systeem is het inderdaad zo dat je om de vier jaar stemt en dat je de mandatarissen dan hun werk laat doen. Theoretisch heb je dus gelijk. Maar dat is dan ook pure theorie. Er is in Wallonië een traditie van nabijheid, al sinds het uitbreken van de crisis. Dat komt omdat de noden daar zo groot zijn. Je zal maar in La Louvière wonen, in een van die logementshuizen, en er vrede mee moeten nemen dat je één keer om de vier jaar mag stemmen. Dát lijkt mij pas een uitnodiging om voor het FN te kiezen.
