Kutlug Ataman / Ni Haifeng
In het onlangs geopende GEM, het museum voor actuele kunst in Den Haag, lopen momenteel drie solotentoonstellingen. Urs Pfannenmüller maakte een installatie met drijvende emmers op de vijver tussen het GEM en het Gemeentemuseum. In het museum zelf realiseerden de Turkse kunstenaar Kutlug Ataman en de in Nederland wonende Chinese kunstenaar Ni Haifeng erg uiteenlopende tentoonstellingen.
Kutlug Ataman was aanvankelijk filmmaker, maar legde zich toe op video omdat het medium meer mogelijkheden bood voor zijn (eindeloze) documentaire portretten van mensen. Video is immers niet gebonden aan een beperkte tijdsduur of aan één scherm of doek. De tentoonstelling Long Streams toont zes recente videowerken. In 1+1=1 vertelt de Turks-Cypriotische dichteres Neshe Yashin over haar persoonlijke beleving van de opsplitsing van Cyprus in een Turks en een Grieks deel. Dat dit verhaal twee kanten heeft, blijkt uit Yashins woorden, maar ook uit de titel en uit het feit dat zij op twee schermen te zien is die haaks op elkaar staan. Dat haar relaas daardoor lastig te volgen is, geeft aan dat de visuele symboliek domineert. Ook in andere installaties leidt het gebruik van meerdere schermen tot slechte verstaanbaarheid. Dat is jammer, want de verhalen van deze vaak markante figuren zijn zeker de moeite waard en vormen de essentie van de werken.
Erg mooi is de installatie die ook op Documenta XI te zien was, The Four Seasons. Veronica Read, erkend amarylliskweekster, vertelt over haar passie voor de amaryllis. Hoewel je soms moet denken aan saaie educatieve BBC-documentaires, is de toewijding van Read en van de filmmaker ook fascinerend. De zin voor perfectie waarmee Read haar passie het hele jaar door beoefent, wordt benadrukt door de projectie op vier grote transparante doeken die haaks op elkaar in een vierkant zijn geplaatst. Toch komen Atamans ‘documentaires’ in een soberder presentatie beter tot hun recht. Semiha B. Unplugged (1997), het oudste werk van de tentoonstelling, bestaat enkel uit een scherm op de muur met enkele ouderwetse zitstoelen. We zien de stokoude en dik opgemaakte operazangeres Semiha Berksoy in een verloederde maar fascinerende, salonachtige omgeving. Op een gegeven moment richt ze zich tot een etalagepop alsof het haar overleden moeder betreft; ze vertelt op dramatische wijze hoe ze de opmerkelijke gebeurtenissen rond haar dood heeft ervaren. Je hebt het gevoel dat je op de thee bent en overrompeld wordt door een wel erg openhartige en dramatische gastvrouw, waar je nog uren naar zou kunnen luisteren. Wat mij betreft mag Ataman de symboliek en de formele snufjes van de installatiekunst onaangeroerd laten, zodat we ons op de persoonlijke verhalen van zijn personages kunnen concentreren.
Multiple Lies is de eerste overzichtstentoonstelling van Ni Haifeng. In de jaren tachtig beschilderde en beschreef hij volledige ruimtes met cijfers en wiskundige formules; volgens de tekst bij de tentoonstelling wilde hij daarmee onze kijkpatronen ontregelen en de kunstmatige constructies ontmantelen die we op de wereld hebben losgelaten; een dergelijk werk heeft hij ook in het GEM gemaakt. Culturele denkpatronen en oppervlakkige visies op culturen krijgen in het nieuwe werk een meer specifieke en persoonlijke benadering. Op foto’s is te zien hoe Haifeng zijn naakte lichaam heeft beschilderd met sierlijke tekeningen die we kennen van Chinees porselein, en heeft beschreven met westerse teksten over dat porselein en de handelsgeschiedenis ervan. De titel luidt Selfportrait as a Part of the Porcelain Export History. Aan de overkant staat het werk Multiple Lies: enkele videoschermen met beelden van Madurodam, begeleid door een flauw klinkend Wilhelmus. De werken lijken de simpele visie van Chinezen op Nederland te verbeelden – een ‘artificieel’ en ‘klein’ land – en de al even simpele kijk van Nederlanders op China: een vreemde cultuur die hen alleen aan grootmoeders porseleinkast doet denken. Door zijn eigen lichaam als een Chinees importproduct te beschilderen, problematiseert Ni Haifeng de beeldvorming van culturen en zijn rol als migrant daarin. Het idee om zijn fascinatie (of afschuw) voor een kunstmatige werkelijkheid op te hangen aan Madurodam, is echter nogal voor de hand liggend; de moraliserende titel van het betreffende werk – meteen ook de titel van de tentoonstelling – werkt een meer gelaagde interpretatie niet echt in de hand.
• Long Streams van Kutlug Ataman is te zien tot 29 juni en Multiple Lies van Ni Haifeng tot 22 juni in GEM, Stadhouderslaan 43, Den Haag (070/3381133; www.gem-online.nl).
