Lucy Skaer in Tulips & Roses, Brussel
Het alomtegenwoordige concept van de reizende tentoonstelling wordt in de handen van Lucy Skaer omgevormd tot een tastbare stijlfiguur. Onder de titel Force Justify presenteerde de Britse kunstenares op twee verschillende plekken drie versies van eenzelfde installatie, vertrekkend van de breugheliaanse allegorie van het narrenschip. De eerste twee delen liepen van april tot juni in Tulips & Roses, een jonge, maar eigenzinnige galerie uitgebaat door Jonas Zakaitis en Aurime Aleksandraviciute, die twee jaar geleden van Litouwen naar de Belgische hoofdstad verhuisde. Een derde deel is inmiddels van start gegaan in de Kunsthalle Wien.
Het eerste deel (20 april – 19 mei) werd ingeleid door een muurvullende houtsnede van de frontispice van Sebastian Brants Das Narrenschiff – een laat-15de-eeuwse moralistische satire die reeds wijdverspreid was ten tijde van de ontdekking van de Nieuwe Wereld. Het beeld toont een groepje dwazen op volle zee, herkenbaar aan hun ezelsoren en capuchons, op zoek naar hun droomland Narragonia. Waar het schip naartoe vaart, lijkt echter onzeker; alle opvarenden staren een andere richting uit. Alleen de vrouw in het midden richt haar blik uitnodigend naar de kijker, die tegelijk ingesloten wordt door haar evenbeeld aan de overkant van de ruimte: een al even imposante afdruk van dezelfde houtsnede op papier.
Skaer plukte het beeld van het internet en voorzag het van een overdreven materiële présence. Door de reproductie in verticale velden te snijden en deze door elkaar te halen, verstoorde ze de leesbaarheid en leek het schip als het ware op hol geslagen. De verwarring in Skaers beelden wordt sterker naarmate ze andere oorden opzoekt. Twee jaar geleden had ze een even grote, minder verknipte reproductie van datzelfde narrenschip in de houten vloer van K21 in Düsseldorf laten snijden. Merkwaardig was vooral het grote aantal aluminium kopies die ze van Le nouveau-né (1915) van Constantin Brancusi had laten vervaardigen. De schreiende kinderhoofden lagen naast het schip, als uitgeworpen ballast. Dit laat zich lezen als een kunsthistorische schelmenstreek, maar belangrijker is wellicht dat Skaer hiermee refereert aan een iconische sculptuur die als geen ander een moment van transformatie belichaamt.
Toen The Good Ship Blank and Ballast (after Brancusi), zoals de installatie op dat moment heette, naar Brussel afreisde, bleek een ingrijpende aanpassing noodzakelijk: de vloer van Tulips & Roses is namelijk geplaveid met decoratieve tegels. Brancusi’s bastaardkinderen werden hergoten in een vorm die harmonieerde met de florale motieven van de vloer. De veranderlijkheid en aanpasbaarheid van de installatie verbindt Skaer met de stuurloosheid van het narrenschip, het allesbepalende leidmotief van beide tentoonstellingen. In die zin kan het narrenschip geïnterpreteerd worden als een metafoor van Skaers werkwijze, die trouwens niet alleen door veranderlijkheid wordt gekenmerkt, maar ook door het schijnbaar ‘stuurloos achternalopen’ van gevonden motieven, zoals de vloer in de galerie. Tegelijk gaf elk element de indruk bijzonder uitgekiend te zijn.
In het tweede deel, dat liep van 24 mei tot 16 juni, slaagde Skaer erin de complexiteit van haar reizende installatie in één kleine ruimte te vatten. Aan de ornamentele ballast werden fijn geweven zeilen toegevoegd, die het drukke grafische patroon van de vloer nabootsten en overspanden. Aan de wanden prijkte ditmaal verscheidene smaragdvormige sculpturen, samengesteld uit slecht geslagen munten, geëmailleerd koper, uitgesmeerd tin, kleine bronzen Brancusi-baby’s, en een vijftal volumes van E. Victor Morgans A History of Money. Wat niet geëxpliciteerd werd, is dat deze verzameling objecten de titel Liquidity in the Mind of the Fool droeg. Dat is nochtans een essentieel stukje van de puzzel, aangezien de meervoudige betekenis van liquidity – dat staat voor de uitwisselbaarheid van geld, maar in ruimere zin ook vloeibaarheid en instabiliteit betekent – duidelijk resoneert met deze decadente smeltkroes van schitterende materialen en gerecupereerde objecten. Op die manier drukt de installatie uit dat in de geest van de dwaas alles ‘vervloeit’ – vooral de taal die nodig is om een greep te krijgen op de waarde en de betekenis van de dingen.
Achter het gesmolten rood glas in een van de sculpturen schuilde een op maat gemaakt bankbiljet met de afbeelding van het narrenschip. Een dergelijke clue doet vermoeden dat de symbolische lading van Force Justify (Part II) moedwillig versluierd werd door een gezochte fraaiheid. De duizelingwekkende herhaling van het tegelmotief stimuleerde herkenning. Maar wat werd uiteindelijk herkend? Voor passanten zonder kennis van de voorgeschiedenis van het schip bleven het wellicht nietszeggende vormen, welk figuurlijk verband ze ook suggereerden. Wie enigszins mee was met het spel, kon zich de vraag stellen of de constructies van een dwaas überhaupt wel te doorgronden zijn. De keuze om de tentoonstelling in twee delen op te splitsen, was ongetwijfeld niet enkel ingegeven door de beperkte ruimte in het bescheiden pand van de jonge Brusselse galerie. Skaer creëerde hiermee ook een vals gevoel van onthulling, om de kijker uiteindelijk een samenhangend perspectief op het geheel te ontzeggen, ten gunste van het enigmatische detail.
• Force Justify van Lucy Skaer liep van 20 april tot 19 mei (deel 1) en van 24 mei tot 16 juni (deel 2) in Tulips & Roses, Sleutelstraat 10, 1000 Brussel (www.tulipsandroses.lt). Van 5 juli tot 26 augustus loopt deel 3 in de ‘Project Space’ van de Kunsthalle Wien, Karlsplatz, 1070 Wenen (01/52189-33; www.kunsthallewien.at).
