Mike Kelley. Educational Complex Onwards 1995-2008
Het centrum voor Hedendaagse Kunst Wiels in Brussel organiseert met Educational Complex de eerste retrospectieve van Mike Kelley (1954) sinds 10 jaar. Het is meteen ook de eerste keer dat alle vloeroppervlakte van het museum door één tentoonstelling wordt ingenomen. Uitgangspunt is het schaalmodel Educational Complex dat Kelley in 1995 maakte. Het is een samengestelde maquette van alle gebouwen waar hij ooit op school ging – en dat zijn er nogal wat. De ruimtes die Kelley zich niet meer voor de geest kon halen, zijn door middel van uitsnedes weggelaten. Het is de opmaat voor een à la recherche du temps perdu zoals een laat 20ste-eeuwse Amerikaan die in een geglobaliseerde beeldcultuur zou kunnen aanvatten. Het schaalmodel staat vlak na de ingang op de eerste verdieping van Wiels. Alles wat volgt is er een aanvulling of een afgeleide van. Zo ontspinnen zich op de drie etages van het kunstcentrum dezelfde vragen; naarmate de bezoeker stijgt, wordt de sfeer donkerder, grimmiger en intenser, zonder dat er sluitende conclusies over de pseudoautobiografische zoektocht van Kelley getrokken worden. De opbouw over de drie verdiepingen werkt wonderwel: zoals in Becketts romantrilogie Molloy, Malone dies en The Unnamable, wordt zowel de taal als de inhoud van wat verteld wordt, per episode steeds persoonlijker en bevreemdender, alsof we in drie etappes een hoogst eigen verbeeldingswereld worden binnengestuwd.
Er is de jonge Kelley in het Educational Complex iets overkomen, en het was waarschijnlijk niet prettig. Onder de maquette ligt een matras waarop de bezoeker kan gaan liggen om zicht te krijgen op de kelderruimtes van een van de scholen. Tegen de wanden van de museale ruimte hangen tientallen uitvergrote krantenartikels over diverse vormen van kindermisbruik en een officieel formulier waarmee Kelley in de jaren ‘70 heeft aangegeven zelf misbruikt te zijn. Door wie of door wat wordt niet duidelijk. Zelfs de ruimtes waarin de gruwel zich zou hebben afgespeeld zijn instabiel en aan twijfel onderhevig: Repressed Spatial Relationships Rendered as Fluid Series is een reeks mobielen die vlak naast de maquette hangen en die een correcte, vaste herinnering aan de schoolruimtes voor eeuwig onmogelijk maken. Verder wordt op deze eerste verdieping de onachterhaalbare jeugd van Kelley gelokaliseerd binnen een cultureel kader, door middel van het uithangbord van een small town en door een viertal letterlijk schitterende, tactiele collages (de Memory Ware-series) van broches, knopen, juwelen, pins, stickers, plaatjes, horloges, kralen en andere prullen die zich in een westers leven opstapelen achter in een ladenkast.
Kelley houdt echter ook de resten van zijn eigen werk bij en gaat er weer mee aan de slag. Waar op de eerste verdieping Educational Complex stond, staat op de tweede verdieping Sublevel – een tot sculptuur uitvergrote maquette van de al eerder stiekem zichtbare kelderruimtes van het imaginaire scholencomplex. Dit schaalmodel is vanbinnen met roze hars bekleed, als het interieur van een buitenaards ruimteschip, en geeft uit op een klein metalen gebouw. Wat is het dan dat Kelley zich niet kan of wil herinneren? Is hij seksueel misbruikt door een leraar of is hij ontvoerd door aliens? Het restafval van het Educational Complex wordt even verderop verwerkt tot een postnucleair landschap en A Continuous Screening of Bob Clark’s Film “Porky’s” (1981)… toont nu plots toch de exacte grondplannen van de scholen van Kelley, als in een klassieke architectuurtentoonstelling. Rose Hobart II, uit 2006, dat hier voor het eerst te zien is, maakt de titel van het vorige werk waar: in een zwarte doos wordt een bewerking van Porky’s getoond, de film uit de jaren ’80 over hongerige tieners, vol onderbroekenlol. Om die film te kunnen zien, moet de bezoeker op de knieën gaan en door twee tunnels in de richting van het licht kruipen – pas door een kijkgaatje is de filmvertoning zichtbaar. Is het dan de herhaaldelijke blootstelling aan waardeloze maar alomtegenwoordige pulp die Kelley getraumatiseerd heeft?
We zullen het nooit weten. De derde en laatste verdieping is integraal gewijd aan Extracurricular Activity Projective Reconstruction #1: een her-enscenering in video, foto en maquette op schaal 1:1 van buitenschoolse activiteiten, als emblemata van de zoveelste opgelegde dwang tot zelfontplooiing en -exploratie. Educational Complex Onwards culmineert in een video over ‘een traumatische dag in het leven van twee mannelijke flatgenoten’, die zichtbaar ongelukkig zijn. Maar ook hun trauma blijkt onachterhaalbaar. Met hoogstpersoonlijk en zeer precies vormgegeven materiaal dat door onbetrouwbare maar intrigerende toelichtingen uit de tentoonstellingsgids wordt opgeladen, vraagt Mike Kelley waarom we zijn wie we zijn. Zijn wij gevormd door de cultuur, het kapitalisme, de pulp of de beeldcultuur? Of kunnen we toch ‘onszelf’ zijn, gevormd door ‘ervaringen’ en ‘trauma’s’? Educational Complex suggereert vooral dat de hedendaagse wereld zich tegen zichzelf beschermt door een geslepen slachtoffercultuur: ongeluk wordt altijd door trauma’s veroorzaakt en slachtoffers moeten schuldigen zoeken, tot in de kelders van voormalige schoolgebouwen toe! De echte machines van toezicht, straf en lotsbepaling blijven daardoor al te vaak buiten schot. Dat Kelley deze institutionele logica en waarheidsvertroebelende mechanismen weet bloot te leggen, zonder er zelf in overtreffende trap in mee te stappen (zoals bijvoorbeeld Paul McCarthy dat doet), maakt van Educational Complex een uitzonderlijke tentoonstelling. Het is waarschijnlijk vooral de zeer precieze curatoriële aanpak die dit veelkleurige oeuvre in Wiels een schijn van eenheid heeft gegeven – de fictie van een oeuvre dat zich op verschillende manieren laat interpreteren.
• Mike Kelley, Eductional Complex Onwards 1995-2008 tot 27 juli in WIELS, Van Volxemlaan 354, 1190 Brussel (02/347.30.33; www.wiels.org).
