New Babylon
Constants levenswerk Nieuw Babylon werd voor de laatste keer tentoongesteld in 1974, in het Haags Gemeentemuseum. Witte de With in Rotterdam nodigde de architectuurhistoricus Mark Wigley uit Nieuw Babylon nu opnieuw voor het voetlicht te brengen. Op deze tentoonstelling zullen de originele maquettes, tekeningen, schilderijen, grafiek en documenten te zien zijn van Constants twintig jaar beslaande project.
Nieuw Babylon bestaat uit een netvormige, overdekte structuur op pilaren. Hoog boven de grond strekt deze zich uit over de gehele aarde. In deze structuur ontwikkelde zich een alternatieve, volledig geautomatiseerde maatschappij, waar menselijke arbeid overbodig is geworden. De homo ludens krijgt bij Constant volop de ruimte. Werken, recreëren en verkeer zijn activiteiten uit een andere, voorbije wereld die de homo ludens letterlijk overstijgt. Inmiddels is door Lars von Triers recente film De idioten de romantiek van de homo ludens evenals zijn gruwelijkheid aan de orde gesteld. Von Trier concentreert zich voornamelijk op de gespannen verhouding tussen de homo ludens en de samenleving waar hij deel van uitmaakt, en die niet op de spelende mens zit te wachten, terwijl Constants homo ludens zijn eigen wereld zelf mag en kan creëren. Hij is een nomadische mens, die vertrouwend op de creatieve kwaliteiten van zichzelf en de medemens, een continu reizend en scheppend bestaan leidt.
Nieuw Babylon was niet de enige in zijn soort met het propageren van de nomadische stadsbewoner. In de jaren ’60 ontwierpen tal van architecten mega- en superstructuren, die allen gemeen hadden de bestaande en vaststaande stedelijke- en landschappelijke morfologie ter discussie te stellen. Ron Herron ontwierp een Walking city (1964); Peter Cook Plug-In-City; in Japan creëerden de zogenaamde Metabolisten plug-in-architectuur die continu zou kunnen groeien en aangepast worden, met als bekendste gerealiseerde voorbeeld Noriake Kurokawa’s Capsuletoren (1971); Londen had Archigram; Florence Superstudio. Deels zijn deze megastructuren te verklaren als kritiek op de Moderne Beweging, die de bestaande stad het liefst inruilde voor de tabula rasa. Door megastructuren te ontwerpen kon de oude stad gespaard worden, maar het probleem hoe de oude, starre morfologie aan te passen aan de nieuwe levenswijze, werd domweg omzeild door in feite een nieuwe tabula rasa te ontwerpen, maar nu eentje boven de stad. Daarnaast is de aandacht in de jaren ’60 voor superflexibele, permanent veranderende structuren een gevolg van het inzicht dat de stedenbouwkundige discipline te traag en te log functioneerde om vorm te kunnen geven aan de werkelijkheid, de behoeftes van mensen.
In een razendsnel en permanent veranderende wereld is een stedelijke structuur die vandaag ontworpen is, morgen al weer discutabel en op het moment van realisatie hopeloos verouderd. Door de meest fundamentele eigenschap van de stedenbouwkundige discipline, het vastleggen van toekomstige ruimtelijke kaders, tot haar grootste handicap te verklaren, brak in de jaren ’60 een identiteitscrisis uit in de moderne stedenbouw die ze vandaag de dag nog steeds niet te boven is. De roep om integrale planning, de behoefte aan een alomvattende controle, getuige initiatieven als De Nieuwe Kaart van Nederland, waarop alle toekomstige plannen staan ingetekend, ontkennen dat stedenbouw tegenwoordig, zo ze het niet altijd al heeft gedaan, een discipline is die fragmenten van structuren vormgeeft.
Wat Nieuw Babylon bijzonder maakt ten opzichte van zijn utopische tijdgenoten, is de hardnekkige vasthoudendheid van Constant om twintig jaar met zijn schepping bezig te zijn, daarbij altijd een realiseerbaar project voor ogen houdend. Dit is waarschijnlijk de reden dat Nieuw Babylon nog steeds een plaats inneemt in het kunst- en architectuuronderwijs. Op de tentoonstelling in Witte de With wordt Nieuw Babylon daarom als voorloper gepresenteerd van het huidige tijdperk. Constants ideeën over een ruimte waar vloeiende en veranderlijke situaties spontaan geconstrueerd worden, lijken een aankondiging van de vandaag de dag reëel bestaande virtuele ruimte. Onze ontsnappingspogingen uit de fragmentenstedenbouw worden steeds verfijnder.
• New Babylon, van 21 november tot 11 januari 1999 in Witte de With, Witte de Withstraat 50, 3012 BR Rotterdam (010/411.01.44). De begeleidende publicatie van Mark Wigley verschijnt in november, New Babylon: The Hyper-architecture of Desire, 010 Publishers, Rotterdam, 1998.
