width and height should be displayed here dynamically

Ontplofte blik in het Centraal Museum Utrecht

De introductietekst op de website van het Centraal Museum bevat een vurig pleidooi voor een museum dat de ‘vrijplaatsen’ van de kunst beschermt tegen ‘een populistische politiek die alleen gevestigde grote namen erkent en hedendaagse kunst ridiculiseert’. Maar ‘anderzijds’, aldus het Centraal Museum, ‘dient de kunst ook ontdaan te worden van de ideologische stellingen en onbegrijpelijke essays waarmee tentoonstellingsmakers haar opzadelen.’ Pure kunst zonder ‘moeilijkdoenerij’, daar wil het museum een lans voor breken. De groepstentoonstelling Ontplofte blik moet dan ook simpelweg vertrouwen ‘in de zeggingskracht van een beeld’ uitstralen.

De tentoonstelling brengt vijf kunstenaars samen, deels met bestaand werk en deels met werk dat speciaal voor de tentoonstelling werd gerealiseerd: conservator Marja Bosma stelde klankcomponist William Engelen en de jonge Vlaamse beeldhouwer Joris van de Moortel voor, directeur Edwin Jacobs koos Ad van Hanegem, en deze laatste bracht op zijn beurt de in Berlijn werkende Wolfgang Flad en het duo Driessens & Verstappen aan. Het Centraal Museum vroeg aan dit vijftal om een tentoonstelling te ‘veroorzaken’, een formulering waarmee ze de afwezigheid van een concept en de centrale rol van ‘het proces’ benadrukken. Het procesmatige wordt in de verf gezet door het verplaatsen van de ateliers van de kunstenaars naar het museum. De kunstenaars werden aan elkaar voorgesteld en uitgenodigd om met elkaar te dialogeren en op elkaar te reageren. Zoals de titel suggereert – een ‘exploded view’ is een 3D-tekening die toont hoe een apparaat in elkaar steekt – beoogt Ontplofte blik een tentoonstelling waarin de afzonderlijke werken op alle mogelijke manieren verbanden met elkaar aangaan en zo een geheel vormen.

De werken van Engelen, Van Hanegem en Flad waren ten tijde van de opening afgewerkt, terwijl die van Van de Moortel en Driessen & Verstappen tijdens de tentoonstelling evolueren. Engelen verheft met zijn geenszins alledaagse composities gewone geluiden tot muziek. Voor iedere compositie maakt hij een nieuw notatiesysteem. Zo kunnen onder meer menselijke emoties en soorten chocolade in muziek worden omgezet. Voor Ontplofte blik heeft Engelen een compositie met straatgeluiden uit Berlijn gemaakt. De klanken van verschillende werken van Engelen weerklinken in de hele tentoonstelling en gaan goed samen met onder meer het werk van Van Hanegem. Zijn schilderijen geven optische illusies weer en roepen met hun kronkelige, verwarrende composities een chaotische stedelijke omgeving op, die door de straatgeluiden van Engelen worden versterkt.

Opvallend zijn ook de overeenkomsten tussen Van Hanegem en de door hem geselecteerde beeldhouwer Wolfgang Flad. De kronkels van Flads organische sculpturen vormen een echo van de patronen op de schilderijen van Van Hanegem. Kiss and tell van Flad is een indrukwekkende, ruimtevullende sculptuur. Je wandelt er door en wordt er in opgenomen. Zoals veel werken van Flad is het beeld gemaakt van afvalmateriaal en zijn er geschriften over kunst in verwerkt. Flad laat zich niet enkel inspireren door het idealistische gedachtegoed van de avant-garde, maar recycleert deze ideeën letterlijk in zijn kunst. Zo benadrukt hij het procesmatige karakter van de kunst en kunstgeschiedenis.

Ook de installaties van Van de Moortel en Driessen & Verstappen dragen bij tot het procesmatige karakter van de tentoonstelling. Van de Moortel houdt de tentoonstelling in beweging met Flooding the mind of the young person today, een installatie die tevens als atelier van de kunstenaar fungeert. Hij houdt er geregeld performances, hoewel ook zonder die performances de installatie een indrukwekkend geheel vormt. Er heerst stilte terwijl de verschillende muziekinstrumenten, de luidsprekers en het gebroken glas levendigheid en beweging suggereren. Driessen & Verstappen laten hun werk bepalen door processen, hetzij fysisch, chemisch of digitaal. Hun werken zijn, als een landschap, voortdurend onderhevig aan verandering, door warmte of wind, of door vallende druppels bijenwas die stalagmieten doet ontstaan.

Is de tentoonstelling ook een organisch, in elkaar groeiend geheel, zoals de makers graag hadden gewild? Zeker niet altijd. Het werk van Van Hanegem gaat zoals gezegd goed samen met de straatgeluiden van Engelen, maar de witte museumzaal doet de sfeer deels ook teniet. Voorts hangt Van Hanegems werk dicht bij de installatie van Van de Moortel zonder dat er van dialoog sprake is. De kloof tussen de museale opstelling van Van Hanegems schilderijen en de levendige installatie van Van de Moortel is zo groot dat het storend wordt. De beloofde samenspraak is dus voor een groot deel uitgebleven, veel kunstwerken blijven op zichzelf staan en krijgen daardoor te weinig betekenis. Misschien heeft het museum toch te veel vertrouwen in de zeggingskracht van de beelden? Niet voor niets gaan ‘exploded views’ vaak gepaard met een geschreven handleiding.

 

Ontplofte blik, tot 28 oktober in Centraal Museum, Nicolaaskerkhof 10, 3512 XC Utrecht (030/236.23.62; www.centraalmuseum.nl).