Plastic: Promises of a Hand-made Future
Afgelopen jaar ging een reeks tentoonstellingen rond het thema De Dingen en De Materialen van start in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Het Nieuwe Instituut wil hiermee aanknopen met de hernieuwde belangstelling van de hedendaagse vormgeving voor het ambachtelijke. Het doet dat door zich te richten op de materialiteit van dingen en de economische, culturele en maatschappelijke betekenis ervan. De eerste twee tentoonstellingen Biodesign en Hout verkenden de nieuwe (materiaal)ontwikkelingen in design via onderwerpen als natuur, technologie en wetenschap. In de derde tentoonstelling staat plastic centraal. Volgens curator en ontwerper Tal Erez wordt de geschiedenis van plastic niet alleen bepaald door materiaalinnovatie en vormgeving, maar is ze ook in hoge mate verweven met de geschiedenis van het kapitalisme. In dit derde deel ligt de nadruk dan ook sterk op de sociaal-politieke betekenis van het materiaal in kwestie – een derivaat van olie. Erez heeft ervoor gekozen om de tentoonstelling als een docubition vorm te geven – een combinatie van een ‘documentary’ en een ‘exhibition’ – om zo de verhaallijnen over vormgeving en haar politieke achtergrond zo goed mogelijk te belichten: als in een documentaire doet een voice-over dit verhaal in verschillende ruimten uit de doeken.
De tentoonstelling vangt aan met een presentatie van de bijzondere toepassingen van plastic in vormgeving, zoals de biljartbal, of de avant-gardejurken uit Pierre Cardins ready-to-wearcollectie Cosmopolis (1967). Via korte videofragmenten op verschillende tv-schermen word je gewezen op de politieke en financiële belangen van multinationals en de chemische industrie in de ontwikkeling van plastic. Er zijn ook voorbeelden waarbij de twee verhaallijnen – de designhistorische en de kapitalistische – nadrukkelijk bij elkaar komen. Monsanto – toentertijd nog een chemicaliënbedrijf – ontwierp zo’n vijftig jaar geleden het Monsanto House of the Future (1957-1967), een futuristisch prefabhuis dat mogelijk werd gemaakt met steun van het Massachusetts Institute of Technology en Walt Disney Imagineering. Plastic was als materiaal zeer vernieuwend en goed inzetbaar voor het produceren van goederen op een industriële schaal. Daarom werd het een symbool voor het moderne leven van de middenklasse, waarbij het haast synoniem kwam te staan voor optimisme en geloof in vooruitgang. Dat valt duidelijk af te lezen aan de uitvergrote reclamepagina’s uit tijdschriften als de Saturday Evening Post en Life – uit het eerste tijdschrift stamt bijvoorbeeld een advertentie voor chips waarin vooral de plasticfolieverpakking van deze snack wordt bezongen.
Het tweede deel van de tentoonstelling is gewijd aan de milieuvervuiling als gevolg van het wijdverspreide, tot astronomische proporties gestegen gebruik van plastic in onze samenleving. De ontdekking in 2014 van plastiglomeraat op Hawaï – een nieuwe ‘steensoort’, ontstaan door een vermenging van plastic met lavasteen, koraal, zeeschelpen en zand – bidet een zorgelijke getuigenis van onze leefomgevingen. Een foto van Dimitar Dilkoff toont vrijwilligers die de Vachadam, die vol ligt met plastic afval, proberen op te ruimen. Het zijn foto’s waar je inmiddels vertrouwd mee bent, die in het nieuws of via een post op sociale media de revue zijn gepasseerd. Jammer is hier dat de tentoonstelling – mede doordat het kapitalistische en het designhistorische perspectief te zeer uit elkaar zijn getrokken – enkel het aandeel van de producenten in deze problematiek belicht. De relatie tussen producent, de ontwerper en de consument wordt in de tentoonstelling niet gethematiseerd.
Hoe kunnen we omgaan met de milieuproblematiek die door plastic afval wordt veroorzaakt? Die vraag staat centraal in het derde en het laatste deel van de tentoonstelling. 3D printing, open source, custom fabrication en de makers culture vormen de antwoorden op de vraag ‘Can Plastic turn from an ecological threat into an ecological promise?’. Met deze technologische ontwikkelingen wordt plastic gepresenteerd als wederom een bron voor innovatieve toepassingen en oplossingen. 3D-printtechnieken en recyclingmogelijkheden kunnen leiden tot nieuwe kleinschalige en democratische productieprocessen. De beloften die hiervan uitgaan, botsen echter op politieke en financiële agenda’s. Dit deel schetst door middel van veel videofragmenten en projecten de conflicten tussen de verschillende politieke, economische en sociale belangen en overtuigingen, belichaamd door spelers als de overheid, het leger, grote commerciële bedrijven, ontwerpers en hackers.
In de laatste ruimte worden onder meer de projecten Changing Vase van Dirk van der Kooij, alsook The Perpetual Plastic Project en Precious Plastic van Dave Hakkens gepresenteerd. Bij elk project is een film over het productieproces te zien, bedoeld om mogelijke oplossingen en alternatieven te tonen voor huidige productieprocessen. In het gedeelte over The Perpetual Plastic Project kun je bovendien zelf plastic versnipperen en omsmelten tot filament, dat weer gebruikt kan worden om driedimensionale objecten te printen. Het is verleidelijk om te veronderstellen dat de consument zich via deze productieprocessen tot producent emancipeert. Maar gaan we daardoor ook meer waarde hechten aan het materiaal of het ding? Leiden dit soort projecten niet gewoon tot objecten die onze levensstijl en ons consumptiegedrag bevestigen? De tentoonstelling besteedt te weinig aandacht aan de maatschappelijke context om dergelijke kritische vragen aan bod te laten komen.
Plastic: Promises of a Hand-made Future tracht een gelaagd beeld van de problematiek rond plastic te geven, waarbij verschillende aspecten aan bod komen. Het probleem is echter dat de politiek-economische en designhistorische verhaallijnen te weinig op elkaar betrokken worden. De politieke, economische en sociale belangen en tegenstrijdigheden van het kapitalistische systeem zijn inherent verweven met de vormgeving van de producten die eruit voortkomen. In deze tentoonstelling wordt de maatschappelijke betekenis van vormgeving tot haar probleemoplossend karakter gereduceerd. Andere functies – zoals de rol van vormgeving als communicatiemiddel of als politiek instrument – worden volledig buiten beschouwing gelaten.
• PLASTIC, Promises of a Home-made Future, tot 6 april in Het Nieuwe Instituut , Museumpark 25 , 3015 CB Rotterdam (010/4401200; hetnieuweinstituut.nl).
