Prix de Rome 2015
Met Magali Reus heeft de Prix de Rome 2015 een terechte winnaar. Haar presentatie is immers veruit de beste van de vier die in De Appel te zien zijn. Toch zal de jury vast nog stevig hebben gediscussieerd over haar uitverkiezing. Beeldhouwer Reus is van de genomineerden de meest traditionele kunstenaar. In tegenstelling tot vele van haar generatiegenoten werkt ze niet multimediaal. Ze heeft weinig met termen als engagement, identiteit en alchemie, die tegenwoordig in iedere oeuvrebeschrijving van jonge kunstenaars lijken voor te komen. Ze is bovendien afkomstig van de Rijksakademie, het instituut waar tot 2012 de Prix de Rome was ondergebracht. Om de schijn van belangenverstrengeling te vermijden besloot het Ministerie van OCW toen dat het anders moest. Jarenlang had namelijk de klacht geklonken dat er toch wel verdacht veel Rijksakademie-alumni onder de winnaars zaten.
Vervolgens ontfermde het Mondriaan Fonds zich over de oudste en grootste Nederlandse staatsprijs voor beeldende kunst. Het kreeg op zijn beurt een stevige portie kritiek te verduren. En terecht. De eerste editie onder auspiciën van het Fonds was behoorlijk slecht. De presentaties in 2013 waren bloedeloos en blonken uit in gekunsteld intellectualisme. Voor kijkers was er weinig te beleven. Daar is dit jaar voor gewaakt. De vakjury die de genomineerden heeft voorgedragen is waarschijnlijk op het hart gedrukt vooral te kiezen voor diversiteit. En daar is ze in geslaagd.
Dat betekent overigens niet dat alle keuzes dit jaar raak zijn. Het werk van Christian Nyampeta is simpelweg onvoldragen. De installatie met de titel How to Live Together: Sequentia is een ruimte voor reflectie en discussie. De filosofie van Roland Barthes moet het uitgangspunt zijn voor een zoektocht naar de verhouding tussen ritme en harmonie, met op de achtergrond de genocide die in 1994 plaatsvond in Rwanda en de huidige vluchtelingencrisis. Het betoog van de geestelijken op de vier videoschermen biedt echter weinig houvast, net zo min als de close-ups van natuurschoon of de tekstschema’s. Het is moeilijk voor te stellen dat er daadwerkelijk mensen aan de uitnodigende picknicktafel zullen plaatsnemen om eens lekker door te discussiëren. Als dit alles therapeutisch bedoeld is, dan mist het de nodige urgentie.
Het contrast is dan ook groot met de veel krachtiger presentatie aan de andere kant van de hal. Kunstenaarscollectief Foundland, dat bestaat uit Lauren Alexander en Ghalia Elsrakbi, interviewde Elsrakbi’s vader. Deze recent gevluchte, in Caïro woonachtige Syriër blijkt zeer belezen en goed op de hoogte van actualiteit en geschiedenis. Als voice-over in het videowerk Scenarios for Failed Futures schetst hij de verschillende manieren waarop de situatie in het Midden-Oosten zich zou kunnen ontwikkelen, van behoud van de status quo tot IS-heerschappij. In beeld hangen stukjes landkaart als marionetten aan touwtjes. Vlakken en lijnen op de vloer veranderen de zaal in een groot bordspel, waarop her en der pingpongballen liggen met slogans als ‘Truth’ en ‘Where are you?’ of coördinaten. Het ziet er doordacht en coherent uit, maar uiteindelijk is het toch vooral een vormgevingstechnische vertaling van een geopolitieke situatie, vermengd met speltheorie.
Hedwig Houben is van de genomineerden het moeilijkst te kaderen. Zij bedient zich van allerlei media en houdt zich graag bezig met grote, filosofisch getinte vraagstukken. Ze bekleedde een auto, voor velen hét object om een identiteit aan te ontlenen, met anoniem grijze klei, waardoor die in massa geproduceerde Volkswagen Polo weer iets unieks krijgt. In een video leest de kunstenaar teksten voor over ‘ik’ en ‘de ander’ en de wederzijdse definiëring die voortkomt uit de ontmoeting tussen die twee. Ze heeft ‘anderen’ – haar schoonmoeder, buurman en galeriehouder – uitgenodigd om de rol van performer over te nemen, waardoor haar eigen ‘ik’ weer in een ander daglicht komt te staan. Dit zou spannend kunnen zijn als de voordracht niet zo houterig was en het Engels zo abominabel. Zeker in contrast met die ‘gladgestreken kleiauto’ komt dat slordig over.
Magali Reus’ presentatie, daarentegen, is bijzonder strak. Reus is bekend voor haar koelkasten, klapstoelen, droogrekken… Deze banale gebruiksvoorwerpen blijken bij nadere bestudering zorgvuldig gemaakte imitaties te zijn. Ze krijgen daardoor een nieuwe lading, komen los van hun functies. Dat gebeurt ook met de uitvergrote hangsloten waarmee ze de Prix de Rome heeft gewonnen. Ze zijn opgebouwd uit dunne gekleurde plaatjes plastic en deels opengewerkt, waardoor mysterieuze combinaties van cijfers en letters zichtbaar worden – volgens de zaaltekst verwijzingen naar verjaardagen, jubileums, deadlines en sterfgevallen. De uitgekiende plaatsing van de werken in de zaal doet een mooi visueel ritme ontstaan. De presentatie in haar geheel is perfect, misschien wel iets té perfect, op het gelikte af. Reus’ beelden zijn nooit verontrustend of irriterend. Deze sculpturen kunnen zo via de galerie naar de internationale verzamelaar om aan de muur te schitteren tussen andere kunsttrofeeën.
• Prix de Rome 2015, 21 november – 17 januari, De Appel, Prins Hendrikkade 142, 1011 AT Amsterdam (020/625.56.51; deappel.nl).
