Team 10
In het NAi is een onvoorstelbare schat aan materiaal over Team 10 bij elkaar gebracht. Voor bezoekers die bekend zijn met de architectuur van de jaren ‘50, ‘60 en ‘70 is het een feest van herkenning; al die wonderlijke collages en schetsen in het echt. De tentoonstelling zelf is heel goed vormgegeven. Een bezoeker die er op een drukke dag doorheen wandelt, ondervindt een aantal basisprincipes van Team 10 aan den lijve. Hij loopt allicht mensen tegen het lijf en heeft mogelijk contact gelegd met een andere bezoeker in een smalle tussenruimte – een in-between in Team 10-termen. Hij heeft een grote ruimte kunnen beleven die op een menselijke maat is gemaakt. Prachtige films over Team 10 en haar leden heeft hij gezien, Jaap Bakema die lesgeeft, foto’s van bevlogen veertigers bij de thee in een zonnige tuin. Hij heeft hun utopische dromen kunnen proeven en gezien dat die idealen niet altijd even helder uitgewerkt werden.
Maar wie blanco naar de tentoonstelling Team 10, een utopie van het heden gaat en wil weten wat Team 10 is, zal enige moeite hebben om daar achter te komen. Gelukkig wordt het onderzoeksproject van Max Risselada, Dirk van den Heuvel en anderen in meer dan één medium gepresenteerd. Want hoe secuur de vormgeving ook is, en hoeveel samenhang er ook zit in de presentatie, Team 10 is een complex onderwerp voor een tentoonstelling. Voor achtergrond, context en analyse moeten we toch het boek (Team 10, 1953-81. In Search of a Utopia of the Present) of de website (www.team10online.org) raadplegen.
Team 10 was een groep architecten uit verschillende landen die elkaar in 1953 ontmoetten in Aix-en-Provence bij de negende bijeenkomst van CIAM, het Congrès International d’Architecture Moderne dat sinds 1928 bestond en dat gedomineerd werd door de grote namen van de moderne beweging als Le Corbusier en Walter Gropius. De jongeren hadden twijfels over de autoritaire manier waarop de oude garde binnen CIAM dacht, communiceerde en werkte. Deze jonge garde organiseerde meteen de daaropvolgende, tiende bijeenkomst – vandaar de naam Team 10. Jaap Bakema (1914-1981), Georges Candilis (1913-1995), Giancarlo De Carlo (1919-2005), Aldo van Eyck (1918-1999), Alison Smithson (1928-1993), Peter Smithson (1923-2003) en Shadrach Woods (1923-1973) vormden de kern van het team. Behalve de kernleden, die tot de dood van Bakema in 1981 met een zekere regelmaat bijeenkwamen, was er een grotere groep architecten die meer incidenteel deelnamen aan de discussies, waaronder Ralph Erskine (1914-2005) en Herman Hertzberger (°1932).
De discussies binnen Team 10 gingen over een nieuwe benadering van vraagstukken als schaal, gebruik en samenhang in de architectuur en stedenbouw. De groepsleden wilden de alledaagse woonomgeving vormgeven met aandacht voor de manier waarop mensen hun huis bewonen en een gemeenschap functioneert. Ze debatteerden over de rol van de architect in de welvaartsstaat. Een rigide scheiding van functies in de stedenbouw wees Team 10 af, maar de groep ontkende allerminst dat alle leden hun wortels hadden in de moderne beweging, een basis die ze tegelijk bekritiseerden en koesterden. Hun architectuurvisie had een utopische kant; ze streefden oprecht naar een betere wereld. Bij de opening van de tentoonstelling merkte Aaron Betsky, directeur van het NAi, op dat Team 10 een tragiek kent op de Griekse manier: de groep stond voor eeuwige waarden, zoals een menswaardige habitat, maar ging ten onder in het rumoer dat vóór hen (de generatie van de oorlog en de wederopbouw) en na hen kwam (de generatie van ‘69). Hun ideeën raakten zoek, zodat de meeste hedendaagse architecten Team 10 niet meer kennen.
Het onderzoek naar de geschiedenis van Team 10 dat de faculteit Bouwkunde van de TU Delft in samenwerking met het NAi uitvoerde, ontrukt deze erfenis aan de vergetelheid. Het geheel van tentoonstelling, website en boek zal architecten die er de tijd voor nemen zeker kunnen inspireren. De idealen met bijbehorende retoriek die de Smithsons, Van Eyck en de anderen nooit schuwden zijn nog altijd zo charmant en krachtig dat ook de meest cynische post- of supermodernist er de waarde van moet inzien. De uitgebreide documentatie van de bijeenkomsten brengt de dynamiek van Team 10 levendig in beeld: foto’s uit familiealbums, brieven, becommentarieerde knipsels en schetsen. De documentatie schetst een portret van de gedrevenheid, het enthousiasme en tegelijk ook van het intieme, huiselijke karakter van Team 10. Alison Smithson noemde Team 10 een familie, die heel vanzelfsprekend intiem blijft. Ze schreef in Team 10 Meetings (1991): “As to people who are interested in Team 10, Team 10 might ask a few serious questions: ‘Why do you wish to know’, ‘What will you do with your knowledge?’, ‘Will it help you regenerate the language of Modern Architecture so that it would again be worth inheriting?’ ”
In de tentoonstelling illustreren projecten van de leden een aantal van de thema’s die Team 10 op de agenda zette: woningbouw voor het grote aantal, mobiliteit, flexibiliteit, verbindingen, collectiviteit en het individu. Tussen die thematische opstellingen zijn krappe kabinetten ingericht over de bijeenkomsten van Team 10. Het boek Team 10, 1953-81. In Search of a Utopia of the Present is groot en zwaar, niet alleen fysiek maar ook inhoudelijk. Het biedt een schets van de geschiedenis van Team 10 door een chronologisch overzicht van de verschillende bijeenkomsten en een serie thematische essays. In het deel Voices of Team 10 is een aantal oorspronkelijke teksten van de betrokken architecten opgenomen. Het is mooi geïllustreerd, met grote foto’s, goede reproducties en uitklapbladen van de grids die Team 10 samenstelde. De onderzoekers brengen de monografieën die in de loop der jaren van de verschillende architecten zijn verschenen bij elkaar, zoals de boeken over Van Eyck (Francis Strauven, 1994) en Van den Broek en Bakema (Hans Ibelings red., 2000). Dankzij de samenhang tussen tekst, vorm en beeld biedt het boek een indrukwekkend en indringend tijdsbeeld.
Risselada en Van den Heuvel lieten vorig jaar al een boek verschijnen over de woningbouwprojecten van twee prominente leden van Team 10, het Britse echtpaar Smithson. Hoewel dat bij een andere uitgever verscheen, past het wat betreft vorm en inhoud goed bij het Team 10-boek. Ook het boek over de Smithsons ging vergezeld van een tentoonstelling in het NAi. Alison en Peter Smithson hebben na de dood van Jaap Bakema gedoceerd aan de TU Delft. Het waren inspirerende, vrijdenkende figuren die ruimte lieten voor individuele interpretaties van hun werk. Dat maakt hun werk vaak fuzzy, ondoorgrondelijk, raar. Hun prijsvraaginzending voor de gebombardeerde Golden Lane in Londen (1952) bijvoorbeeld kan op het eerste gezicht zeer verwarrend lijken. We zien een foto van de Franse acteur Gérard Philippe, gemonteerd voor een onwezenlijk rommelig terrein met een strakke perspectiefschets van een soort galerijflat. Gaat dat over een humane woonomgeving en de ontmoeting tussen mensen? Ja dus. Het beeld is bevolkt met mensen, er zijn straten in de lucht gemaakt die de woningen boven en onder de straat ontsluiten en waar kinderen ruimte hebben om te spelen. Het gebouw kan op allerlei manieren gebruikt worden, er staan boompjes binnen en mensen op het dak. Golden Lane gaat over de verbindingen tussen woningen en het stedelijke weefsel, over eenheid en gemeenschappelijkheid. Het is hun interpretatie van Le Corbusiers Unité d’Habitation. De Smithsons gaven een eigentijdse, idealistische draai aan het gedachtegoed van de generatie vóór hen. Het boek doet recht aan de Britse subtiliteit van het stel.
Team 10 biedt een schat aan prikkelende, slimme ideeën die nauwelijks bekend waren omdat ze moeilijk te vinden waren voor mensen die niet vaak stoffige boeken en oude tijdschriften uit de kast trekken. Dankzij het team van Risselada en Van den Heuvel is het archiefmateriaal gelokaliseerd, gereproduceerd, ontsloten en van commentaar voorzien. Er is een helder en sympathiek verhaal verteld over de betrokken architecten. We weten nu genoeg van Team 10 om een hele tijd voort te kunnen.
• Team 10 – een utopie van het heden loopt nog tot 8 januari 2006 in het NAi, Museumpark 25, 3015 CB Rotterdam (010/440.12.00; www.nai.nl). Publicatie: Dirk van den Heuvel en Max Risselada (red.), Team 10, 1953-81. In Search of a Utopia of the Present, in 2005 verschenen bij NAi uitgevers, Rotterdam (www.nai.nl). In 2004 verscheen bij 010 Publishers Alison and Peter Smithson: From the House of the Future to a House of Today (red. Dirk van den Heuvel en Max Risselada). Zie ook www.team10online.org
