The Future that Was

Het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk), vroeger bekend als MonteVideo/Time Based Arts, moest onlangs sluiten nadat het Ministerie van OCW had besloten om de subsidie stop te zetten. Het NIMk en Smart Project Space hebben daarop besloten de krachten te bundelen, waarbij een nieuwe organisatie ontstaat: New Art Space Amsterdam (NASA). Het nieuwe instituut gaat tentoonstellingen organiseren in het pand van Smart op het Wilhelmina Gasthuisterrein in Amsterdam.

De eerste expositie werd samengesteld door Gabriel Lester (1972), die werk van zichzelf en 23 andere kunstenaars liet zien. In al zijn activiteiten – Lester schreef, regisseerde, maakte installaties en tentoonstellingen, en ontwierp kunstwerken in de openbare ruimte – is de geschiedenis van de film alomtegenwoordig. Lester is een verhalenverteller, al volgen de verhalen niet altijd de gebruikelijke narratieve structuur. Hij beschreef zijn werkwijze in dit verband eens als ‘abstract narratief’. Het principe zou vergeleken kunnen worden met een symfonie. Want al vertelt een symfonie niet letterlijk een verhaal, ze kan wel als een verhaal worden ervaren.

In The Future that Was presenteerde Lester werk van kunstenaars die een lineaire opvatting met een cyclische opvatting van de tijd laten samengaan. Bij de ingang hing een werk van Lester zelf, een zandloper met de titel Each Lap. Als symbool voor vergankelijkheid vertegenwoordigt de zandloper zowel de afbakening van tijd, als wel de eindeloosheid ervan. Als de tijd op is en het zand doorgelopen, kan de zandloper immers worden omgekeerd, waarna de tijd als het ware opnieuw begint te lopen.

De tentoonstellingszalen van NASA werden voor de gelegenheid ingedeeld en vormgegeven op basis van elementaire celstructuren. Bijna alle vensters van de zalen werden verduisterd, er werden hoeken afgerond en nissen gecreëerd waar kunstwerken geïsoleerd konden worden bekeken. Op vier hoge vensters die wel open bleven, plakte Barbara Visser de silhouetten van een zwerm vogels, gemaakt van zwart plastic. De trek van vogels als een eindeloos herhalend fenomeen werd door Visser als het ware bevroren op het glas. Hella Jongerius maakte een cirkelvormige visualisatie van de manier waarop onze ogen kleuren waarnemen. Gekleurde bolletjes klei lieten zien hoe de kleur van het daglicht van blauw naar rood verandert.

Zo zijn er meer werken die een cyclische beweging beschrijven. Lester zelf presenteerde onder andere twee videomonitoren met zijn werk Gridlock. Een taxi rijdt continu rondjes om één blok in de steden Hong Kong, Amsterdam, Stockholm, Boedapest, Rio de Janeiro, Shanghai en Brussel. De zich telkens herhalende scènes laten zich slechts door kleine verschillen onderscheiden. De taxi rijdt door steeds dezelfde straten, langs steeds dezelfde winkels, vuilnisbakken en geparkeerde auto’s. In het langsrijden zien we iemand spullen in een achterbak van een auto laden, maar tijdens de volgende passage is de auto verdwenen. Zo ontvouwt zich een soort Groundhog Day, waarin alle gebeurtenissen herhaald worden, maar waarin allerlei dingen toch steeds anders zijn.

In dezelfde ruimte had Zorro Feigl een vergelijkbare, eeuwigdurende beweging gevisualiseerd. Een lange lus groen plastic zonder begin of eind werd in beweging gezet door een elektrisch aangedreven mechaniek dat aan het plafond hing. Het machientje hield de lus ingeklemd, maar reageerde zelf ook op de bewegingen van het plastic op de vloer. Zo was het geheel verwikkeld in een eindeloze beweging, die er toch nooit hetzelfde uitzag.

Hetzelfde principe van een zich herhalende actie die eeuwig doorgaat lag aan de basis van Jonas Dahlbergs video View through a Park. De camera glijdt zachtjes over een verlaten, klassiek ingericht interieur, en gaat daarna naar een venster dat uitzicht biedt op een parkje. De camera zweeft langzaam door het park, vliegt vervolgens door een venster het tegenoverliggende pand binnen, verkent opnieuw het interieur en keert ten slotte terug naar het eerste pand.

Freek Wambacq presenteerde een foto van het strand van Katwijk aan Zee, waar ogenschijnlijk weinig mee aan de hand is. Hoewel het zand vol sporen van voeten en banden zit, zijn slechts in de verte enkele wandelaars te zien. De natuurlijke setting is echter schijn. De grijze schelpen op de voorgrond blijken door Wambacq op het strand te zijn verspreid. Die schelpen werden eerder als een berg geëxposeerd onder de titel Rocaille. Die term werd vanaf de 16^de eeuw gebruikt voor schelpvormige decoraties in kunstmatige grotten, fonteinen en rotstuintjes. In de 18^de eeuw werden schelpvormige ornamenten zoveel toegepast dat de term rococo ontstond. Door de stapel nu als het ware te retourneren aan het strand, keren de schelpen naar hun oorsprong terug, waarbij ze ook tal van culturele en artistieke associaties uit de 20^ste eeuw met zich meedragen. Het ligt in dit verband voor de hand om te denken aan Marcel Broodthaers’ mosselen, maar het gebaar is ook een geestig commentaar op de landschappelijke ingrepen van de land art uit de jaren 60 en 70. Ook kunst refereert constant aan zichzelf, en vormt zo een Ouroboros, de oerslang die in zijn eigen staart bijt en daarmee staat voor de cyclische aard van het bestaan.

• The Future that Was liep van 3 november tot 30 december 2012 in NASA (Smart Project Space), Arie Biemondstraat 105-113, 1054 PD Amsterdam (020/4275951; www.smartprojectspace.net).