The urban condition, space, community and self in the contemporary metropolis
Door de razendsnelle opeenvolging van internationale conferenties en publicaties heeft het onderzoek naar de hedendaagse stedelijke conditie, vooral in het laatste decennium, een enorme ontwikkeling gekend. Toch blijft het voornamelijk beperkt tot een analyse van processen en fenomenen die samenhangen met de ontwikkeling van steden in Noord-Amerika en de Verenigde Staten in het bijzonder. Een onderzoek naar de Europese stedelijke conditie en naar de weerslag van de Amerikaanse ontwikkeling op de oude Europese metropolen, dringt zich daarom meer dan ooit op. Met het boek The Urban Condition: Space, Community, and Self in the Contemporary Metropolis (1999) wil het Ghent Urban Studies Team (GUST) daaraan tegemoet komen.
Binnen het veld van ‘urban studies’ kan men grofweg twee posities onderscheiden die schijnbaar diametraal tegenover elkaar staan. Aan de ene kant zijn er critici zoals Michael Sorkin en Mike Davis, die de teloorgang van de publieke ruimte signaleren in Amerikaanse steden als Los Angeles. Zij benadrukken niet alleen de hyperreële sfeer van shopping malls en themaparken, maar ook het ‘uitsluitende’ karakter van deze omgevingen, ingegeven door een ecologie van de angst (Davis). Bovendien wijzen zij op het feit dat – onder invloed van globalisering en ‘suburbanisering’ – de hedendaagse steden en metropolen steeds meer op elkaar gaan lijken (Sorkin). Vanuit het feministische en sociaal-geografische discours duiken de laatste jaren echter ook stemmen op die het verhaal van homogenisering en disneyficering nuanceren. Uiteenlopende auteurs als homi bhabha, Rosalyn Deutsche, Mary McLeod of Margaret Crawford hebben aandacht voor stedelijke tussenruimten, die zij aanzien als plaatsen voor de ontwikkeling van dagelijkse praktijken en nieuwe stedelijke identiteiten. Zij stellen de kapitalistische of artificiële productie tegenover de alledaagse productie van ruimte en wijzen op het inherent conflictueuze karakter van deze ruimte.
The Urban Condition springt evenwichtig en intelligent om met beide opvattingen. In het theoretische deel van dit fraai vormgegeven boek wordt de conditie van de hedendaagse metropool zorgvuldig afgetast aan de hand van drie aspecten: de transformatie van de stedelijke ruimte, het veranderend statuut van de publieke ruimte en – daarin inbegrepen – de groei van nieuwe levensstijlen en subculturen, en tenslotte de verschillende aspecten van de stedelijke ervaring (gedrag, vervreemding, opwinding, codering, …). Dezelfde driedeling vinden we ook terug in het tweede deel met casestudies. Hier worden essays van GUST-medewerkers aangevuld met bijdragen van auteurs uit binnen- en buitenland. In de eerste reeks cases worden architectonische en ruimtelijke problemen behandeld, een tweede reeks bijdragen gaat over stedelijke gemeenschappen en in de derde reeks worden verschillende culturele en artistieke representaties van het stedelijke leven toegelicht. De combinatie van het theoretische deel en de casestudies, van synthese en analyse, draagt er toe bij dat uit het gehele boek een genuanceerde stellingname spreekt. Het nadeel is echter dat deze driedelige lezing van de stedelijke conditie weinig ruimte laat voor een vruchtbare confrontatie van tegengestelde stellingnames. In het synthetiserende eerste deel ligt een te geringe nadruk op interne tegenspraken in de verschillende betogen over stedelijkheid. De casestudies maken op dit vlak wel veel goed, maar ze worden te weinig op het theoretische kader betrokken. Een grotere integratie tussen de casestudies en het theoretische deel was dit laatste zeker ten goede gekomen. Toch is dit werkstuk, mede door de multidisciplinaire aanpak van het team (GUST is een samenwerkingsverband tussen Gentse literatuurwetenschappers en architectuurtheoretici en -historici), een fascinerende studie. Het boek beperkt zich niet tot kritische beschrijvingen van hedendaagse stedelijke omgevingen of praktijken, maar behandelt tevens de beeldvorming van de stedelijke conditie in film, literatuur en kunst.
Slaagt deze studie evenwel in haar opzet om het onderzoek naar de stedelijke conditie in de Noord-Amerikaanse steden door te trekken en te vertalen naar de Europese steden? Hier en daar worden inderdaad voorzichtige aanzetten gegeven. Maar mede door het brede spectrum en de synthetiserende aanpak van het boek kunnen de auteurs op dit vlak de verwachtingen niet helemaal inlossen. Het boek richt zich voornamelijk op het Angelsaksisch discours, terwijl een nauwkeurig onderzoek naar de complexiteit en de specificiteit van de Europese stedelijke conditie vooralsnog uitblijft. De internationale conferentie over de fragmentaties van de stad, die GUST in oktober organiseerde, biedt wellicht perspectieven om deze discussie terug op te nemen.
• The Urban Condition: Space, Community and Self in the Contemporary Metropolis, is een publicatie van The Ghent Urban Studies Team (Dirk De Meyer, Kristiaan Versluys, Kristiaan Borret, Bart Eeckhout, Steven Jacobs, Bart Keunen), en werd uitgegeven bij 010, Watertorenweg 180, 3063 HA Rotterdam, (010/433.35.09) ISBN 90-6450-355-9.
