Akerman
“D’Est, au bord de la fiction” (1994) is de eerste multi-media installatie van cineaste Chantal Akerman. Thema: de eenmaking van Europa. Drie onderdelen staan in drie in mekaar overlopende ruimten van het Jeu de Paume opgesteld. Zaal één biedt de integrale projectie van haar film “D’Est”(1993), een verslag van een reis die Akerman ondernam naar Oost-Europa. Bevreemdende beelden van wachtende mensen, tijdens de herfst en de winter gefilmd in Duitsland, Polen en Rusland. Nu eens samen, zij het op een afgemeten afstand van elkaar, meestal alleen. Wachtend bij een telefooncabine, een lift, wachtend op iets… We zien stationshallen, keukens, woonkamers, waar men in afwachting piano speelt, eten bereidt, koffie drinkt, een sigaret rookt. In de tweede zaal staan 24 monitoren op sokkels, in acht groepen van drie. Deze drieluiken tonen telkens korte fragmenten van drie minuten, micro-opnamen uit de film, op een niet onwillekeurige manier samengebracht. De bewegingen in de statische TV-kasten zijn wonderlijk om zien, laten heel sterk aanvoelen wat film in wezen is: de fascinatie voor een bewegend beeld.
Er is de statische camera die het bewegende beeld in het kader registreert of de bewegende, de volgende, onderzoekende camera die een beweging schaduwt of langs een statisch beeld glijdt. Akerman filmt langdurig stilstaande beelden (tableaux-vivants) en maakt langdurige opnamen van diverse bewegingen . Doorgaans banale activiteiten als een brood snijden, een cello bespelen (meestal opgenomen in real time, zoals in haar meesterwerk “Jeanne Dielman”). Magnifiek is hier de scène waarin de camera voorbij een groep wachtende mensen glijdt en een wandelende jongen plots de camera opmerkt, even stilstaat terwijl de camera verder horizontaal naar links beweegt en de jongen bijna uit het kader verdwijnt (om later opnieuw tussen een groep wachtenden te verschijnen, halsstarrig de camera negerend).
Een 25ste scherm staat in de kleinste ruimte, die qua opstelling en sfeer bijna sacraal oogt. Deze monitor wordt geflankeerd door twee luidsprekers, vóór “het altaar” bevindt zich één zitbank. Op het scherm passeren enkel sterk uitvergrote grofkorrelige opnamen, voornamelijk nachtopnamen. Men ziet bijna niks meer. Men hoort Akerman een tekst voorlezen over het tweede gebod: “Men zal geen beelden verafgoden”. “Ik doe het toch”, zegt ze,”omdat mijn beelden iets te vertellen hebben, maar dat is geen verafgoding. In mijn film heb ik geen mythische actrice, geen gouden kalf dat aanbeden wordt.” Het woord, de tekst primeert in dit deel van de installatie. De stem van Akerman vertelt over het ontstaan van het project. Ze leest voor uit haar synopsis van ”D’Est”, afgewisseld met de Hebreeuwse versie van de Exodus uit het Oude Testament. Het Joodse verbod “om de wereld af te beelden en het onmogelijke beeld van de holocaust” raken met elkaar verbonden.
“Om een film te maken moet je altijd eerst schrijven”, zegt Chantal Akerman. De installatie “D’Est, au bord de la fiction” heeft in die zin een deconstructieve opbouw. Men begint bij het einde, het afgewerkte produkt en men eindigt bij de oorsprong, de tekst.
• Deze opmerkelijke installatie blijft nog tot 26 november in het Jeu de Paume, Place de la Concorde, 75001 Paris (1/47.03.12.50) en verhuist dan naar het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten, van 15 december tot 21 januari.