Biënnale van de Schilderkunst. Over Landschappen
De zesde Biënnale van de Schilderkunst spitst zich toe op het genre van het landschap en daarmee stelde ze zich geen makkelijke opdracht. Ze wil daarbij inhaken op de traditie van de Leieschilders en nagaan hoe onze omgang met het landschap zich in de laatste 150 jaar ontwikkeld heeft, met bijzondere aandacht voor de ecologische problematiek. De drie deelnemende musea – Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle, Museum van Deinze en de Leiestreek (mudel) en het Roger Raveelmuseum in Machelen-Zulte – geven een andere invulling aan dit breed interpreteerbare onderwerp, wat resulteert in drie diverse tentoonstellingen die sterk verschillen in toon en aanpak, maar helaas ook werken van erg wisselende kwaliteit brengen.
De tentoonstelling in MDD opent met een traditionele ophanging van uiteenlopende kunstwerken. Land Shapes (2018) van Adelheid De Witte tast de grenzen af van de realiteit en de lucide droom. De olieverf werd aangebracht op onregelmatige houtvormen, en haar hyperrealistische landschappen herbergen bevreemdende voorwerpen, als centraal geplaatste symbolen in de compositie. Verderop in de tentoonstelling is werk te zien van Jules De Balincourt. Hij werkt in New York als post-internet-kunstenaar, zoals hij door de bezoekersgids wordt getypeerd. In zijn werk is er een anachronistisch samenspel van prehistorisch aandoende of buitenaardse landschappen met symbolen uit de consumentencultuur. Deze psychedelische doeken getuigen van een grote unheimlichkeit: individuen lijken in een dystopisch universum onverschillig naast elkaar te leven. Nicolas Party creëert een ander soort mysterie in een reeks intieme representaties van een gestileerde, kale boom, die in elektrische en gesatureerde kleuren als enige protagonist in een verstilde fabelwereld figureert.
Als iconische spilfiguur van de hedendaagse schilderkunst, kon Etel Adnan niet ontbreken op deze biënnale. Haar uitgepuurde en serene landschappen in een typerend fel en helder kleurenpalet, waarbij de verf op erg tactiele wijze met het paletmes rechtstreeks werd aangebracht, hangen naast de ingetogen betoverende werken van Anna-Eva Bergman, wier minimalistisch ogende composities majestueuze plekken uit het Scandinavische landschap verbeelden. In een eeuwige zoektocht naar het noorderlicht, evoceert de kunstenaar een zekere mystiek, en de uitgestrekte vlakten in aardse kleuren of sacraal schitterend bladmetaal stemmen tot meditatie.
In deze biënnale is ook plaats voor werk met een maatschappijkritische ondertoon, zoals de schilderijen van Glen Rubsamen. Via Google Street View zoekt hij clichématige landschappen van Los Angeles, om ze vervolgens in Californische pastelkleuren te schilderen. Rubsamen wil tonen hoe onthecht we zijn van de omgeving die we bewonen, maar zijn doeken lijken problematisch sterk op de Ikea-prints die in ongeïnspireerde interieurs terechtkomen. In Scorched Earth I, III en IV (2015) vertrekt Marie Cloquet van foto’s van verwoeste landschappen, die ze uitvergrootte, verknipte en met waterverf overschilderde. Het resultaat neigt naar ramptoerisme: andermans armoede wordt met een exotische blik bekeken, en omgezet in esthetisch aantrekkelijke en poëtische beelden. Het samenspel van al deze werken wordt, ondanks enkele terugkerende invalshoeken, in de bezoekersgids vaag en vrijblijvend gemotiveerd, wat vragen opwerpt over hoe diepgaand of weloverwogen de voorafgaandelijke denkoefening was.
Het aanbod schilderkunst wordt in MDD uitgebreid met een filmprogramma gecureerd door Cis Bierinckx. Het landschap in beweging wordt onderzocht aan de hand van videowerk gaande van Doug Aitkens impressionistische Mirage (2017) tot Measuring Change (2016) van James Benning, die Robert Smithsons iconische Spiral Jetty herinterpreteert. Opnieuw een erg uiteenlopende selectie die weinig bijdraagt aan het centrale thema, maar wel erg hoogstaand werk bevat.
Het historische luik van de biënnale wordt zowel in MDD als in het mudel ingevuld met iconische werken van kunstenaars uit de Leiestreek. Waar MDD Constant Permeke en Valerius De Saedeleer ogenschijnlijk lukraak te midden van het overheersend hedendaags aandeel plaatst, ligt in het mudel het zwaartepunt op de eigen collectie. De tentoonstelling opent met een indrukwekkende accrochage van Vlaamse landschappen van onder meer Emile Claus en Xavier De Cock, die zich uitstrekt als een romantisch lappendeken. Met deze basis ontvouwt de expositie zich als een zoektocht naar werken die spreken over ietwat gedateerde tegenstellingen zoals mens en natuur of stad en landschap, met specifieke aandacht voor ecologie en industrialisering. Een sleutelmoment wordt gevormd door de werken van Lucien Van Den Driessche, die gelden als waardevol tijdsdocument van de industrialisering rond Brussel in de jaren vijftig. De Spaanse Nayra Martin Reyes klaagt in haar fragiele en poëtische tondo Dracaena Draco (2013) het wanbeheer aan op Tenerife, waar de oorspronkelijke fauna en flora bedreigd worden. Daarnaast presenteert ze helaas ook een monumentaal dramatisch, al te letterlijk en weinig geloofwaardig werk met oliespetters en graffiti. Werk van de Gentse Saar De Buysere waarin berggezichten worden verkend, is veelvuldig in de tentoonstelling opgenomen, en het valt in positieve zin op tussen de verder erg wisselvallige bijdragen.
In het Roger Raveelmuseum, de derde locatie van deze biënnale, kozen de curatoren voor werk dat zich inschrijft in de kleurrijke wereld van Roger Raveel. Het resultaat is een samenhangend geheel. Er is ruimte voor een abstracte en speelse uitdrukking van landschappen, in lijn met het fauvisme. Zo hebben de doeken van Carole Verlinden, Sophie Whettnall en Cathérine Claeyé een fris cachet, en is ook de combinatie van enkele werken van Ensor met het geborduurde canvas van Jana Cordenier erg geslaagd. Een laatste rode draad die voorzichtig door de drie tentoonstellingen loopt is een besteld werk in drie delen van Dirk Braeckman. Hij fotografeerde een anoniem landschapsschilderijtje, eigendom van zijn grootouders, op de voor hem typerende wijze, met gereflecteerd tl-licht. Braeckmans affiniteit met de traditie van de schilderkunst sluit echter niet aan bij de inzet van de tentoonstelling. Aan de biënnale voegt zijn aanwezigheid niets wezenlijks toe, behalve dan zijn gevestigde naam.
• Biënnale van de Schilderkunst. Over landschappen, tot 30 september in Museum Dhondt-Dhaenens, Museumlaan 14, 9831 Deurle; Museum van Deinze en de Leiestreek, Lucien Matthyslaan 3-5, 9800 Deinze; Roger Raveelmuseum, Gildestraat 2-8, 9870 Machelen-Zulte.
