Duitse fotografie 1870-1970
Iemand in Bonn moet de vraag hebben gesteld. Die foto’s van Sander, Renger-Patzsch, Blossfeldt, Steinert, Newton, Hilla en Bernd Becher,… hebben die in zekere zin niet iets typisch Duits, een “spezifisch deutschen Identität”? Als snackbars aan zonovergoten zuiderse stranden Duitse maaltijden te vreten geven en er in heel de wereld bordjes hangen ‘Man spricht deutsch’, waarom zou het begrip Duitse fotografie dan nog altijd bij sommigen een ongemakkelijk gevoel teweegbrengen? Klaus Honnef antwoordt op zijn eigen vraag. Omdat fotografie in de eerste plaats een internationale taal is. En aan degenen die nationalistische trekjes vermoeden in dit project antwoordt hij met (alweer) een dubbele vraag: waren enerzijds niet vele Duitse fotografen ten voeten uit verwikkeld in de geschiedenis van het nationaal-socialisme in Duitsland en werden anderzijds niet talloze belangrijke beelden gemaakt door Duitse fotografen die gedwongen werden Duitsland te verlaten? De tentoonstelling Deutsche Fotografie. Macht eines Mediums 1870-1970 en haar pendant Und sie haben Deutschland verlassen… müssen roepen blijkbaar meer vragen op dan antwoorden.
De honderd jaar fotografie waarvan sprake werden voor de tentoonstelling en het boek nog eens in vier gedeeld, waarbij die chronologische structuur niet per se samenvalt met de respectieve politieke tijdvakken uit de Duitse geschiedenis. Zo is het eerder toevallig, zegt de verantwoordelijke voor het concept van Deutsche Fotografie, Rolf Sachsse, dat de industrialisering van de fotografie zowat overal ter wereld begint rond het moment waarop in Duitsland het Tweede Keizerrijk tot stand kwam. Een eerste afbakening loopt niettemin van 1870 tot de Eerste Wereldoorlog. Luik twee, de twintiger jaren, wordt afgesloten met de legendarische Film und Foto-tentoonstelling van de Deutsche Werkbund, Stuttgart, 1929, alhoewel deze historisch veeleer als een (internationaal) retrospectief dient bekeken te worden dan wel als het begin van het Neue Sehen in de (Duitse) fotografie. Volgen ten derde de crisisjaren vanaf 1930 als aanloop tot de nazi-terreur, waarbij fotografie volop als propagandamiddel in de massamedia wordt ingeschakeld. Een gegeven dat uiteraard niet stilvalt na 1945, waar men het vierde tijdvak van de tentoonstelling laat beginnen. Op de vraag tenslotte waarom de tentoonstelling uitgerekend in 1970 wordt afgesloten, krijgen we wel een antwoord: de fotografie is rond 1970 fundamenteel veranderd, wereldwijd, technisch en als artistiek genre. “Een tentoonstelling maken met foto’s uit de laatste drie decennia zou een inspirerende uitdaging zijn.” Maar wij hebben het niet gedurfd, lees je tussen de regels.
Naast een verticale, chronologische structuur, heeft men Deutsche Fotografie ook horizontaal willen opdelen. Thematisch, op basis van die ‘terreinen van sociale communicatie’ waar fotografie opduikt. Zowat overal, dus. Politiek, kunst, design en dagelijks leven (persoonlijke herinnering inbegrepen). Gelukkig worden een aantal van deze thema’s in het boek bijwijlen wel iets grondiger aangepakt dan de voor de hand liggende uitgangspunten laten vermoeden. Afgesloten wordt met een luik over de internationale betekenis van de Duitse fotografie. Het is aartsmoeilijk, wordt gezegd, om daar vat op te krijgen of op de sporen waarin de macht van het medium fotografie onderhuids zichtbaar wordt. Daarvoor zouden we een “bredere definitie van het begrip cultuur moeten ontwikkelen, dat noch de diepten van de kitsch schuwt, noch de eeuwenoude variaties op de rituele omgang met beelden. Het is daar dat de meest plausibele bepaling van wat ‘Duits’ is aan de ‘Duitse fotografie’ waarschijnlijk te vinden is”. Ongetwijfeld. Maar Deutsche Fotografie is ook nu al een gróte tentoonstelling met een dik boek.
• Deutsche Fotografie. Macht eines Mediums 1870-1970 is te zien in de Kunst- und Ausstellungshalle, Friedrich-Ebert Allee 4, 533113 Bonn (0228/9171.200); Und sie haben Deutschland verlassen…müssen. Fotografen und ihre Bilder 1928-1997 in het Rheinisches Landesmuseum, Colmantstrasse 14-16, Bonn (0228/72941), beide tot 24 augustus. Komend najaar kondigt Parijs een stevig seizoen van de Duitse fotografie aan, onder meer het Centre National de la Photographie zal ruimer aandacht besteden aan de actuele productie.
