Fons Haagmans. Lost Highway
Onder de illustere titel Lost Highway brengt het Bonnefantenmuseum Maastricht een retrospectieve tentoonstelling van de Nederlandse schilder Fons Haagmans (1948, Schinnen). In een zevental zalen hangen grote en kleine doeken van wat het persbericht omschrijft als “één van de belangrijkste kunstenaars in Nederland van dit moment”. De overzichtstentoonstelling toont werk vanaf de jaren ’80, toen Haagmans overstapte van een eerder expressionistische naar een minimalistische en decoratieve stijl. Wat zijn werken door de jaren heen met elkaar verbindt is een zeer eenvoudige, iconische en soms abstracte doekvulling, vaak met slechts twee kleuren en één centrale figuur.
De tentoonstelling plaatst de werken van Haagmans niet in chronologische volgorde, maar organiseert ze volgens thema of motief. De gekleurde strepen hangen samen, de bloemmotieven, de met parels versierde schilderijen. Hierdoor komen terugkerende thema’s in het werk van Haagmans beter naar voren. Deze thema’s zijn vaak verbonden aan de streek, aan Limburg: de Maastrichtse ster, de nar en andere carnavaleske symbolen (ezel, speelkaarten, grote nepedelstenen) komen in verschillende gedaantes en combinaties voor. Veruit de meest terugkerende figuur is de ezel, in woord (L’Amour fait danser les Ânes uit 1994) en beeld. InL’Âne Travesti (2002) staat een droevige ezel half in beeld met vrouwenschoenen aan en make-up op. Boris(1997) is een ietwat vrolijkere ezel met een klein, rood capeje om, die de kijker al dansend de rug toekeert. La Sérénade de l’Âne (2002) toont een man-ezel die een ballade zingt. L’Âne dans l’Embarras (2002) toont een gelijksoortige man-ezelfiguur die hard op zijn achterste valt en in Heavy Load (2006), een van de recente werken van Haagmans op de tentoonstelling, loopt de zwarte silhouet van een ezel met een zware, logge last op zijn rug tegen een lichtgrijze achtergrond.
De vier grote, vierkante doeken met de titel Lost Highway (2003) zijn duidelijk niet regionaal geïnspireerd. We zien een cowboy met gitaar tegen een gele achtergrond, stoere westernletters ‘GJ’, een koppel dat de twist danst en een cowboy ‘in ruste’.
De overwegend vrolijke kleuren en motieven kunnen de kijker echter op het verkeerde been zetten. Het universum van Haagmans is niet alleen maar carnavalesk plezier met bier, clownerie en dansen. Tussen twee zalen in staat bijvoorbeeld het enige niet geschilderde werk van Haagmans. Het is een video uit 1997 met de titel Weiter nur zu. We zien een man – vermoedelijk Haagmans zelf – in een rommelig kamertje staan. Hij heeft een ezelshoofd op en wiegt zachtjes heen en weer op de muziek van een jammerend Duits liedje Weiter nur zu (een liedje over een zigeunerkind dat maar geen rust kan vinden). De man-ezel staat een beetje in de schaduw, wat het beeld nog onheilspellender maakt – lyncheaanser dan het vierluik Lost Highway. Er zitten nog meer sinistere elementen in de tentoonstelling, zoals het schilderij Levensvreugde (2002) dat bestaat uit verschillende tinten zwart, De Gehangene (1992) dat een man toont die aan één voet ondersteboven in een boom hangt of Alphons (1994), de nar die van pure waanzin aan zijn gezicht trekt tot het een lelijke grimas wordt.
Haagmans vertelt in een gesprek met Alexander van Grevenstein dat hij de kunstacademie een bijzonder teleurstellende ervaring vond. De stijl die hij vervolgens ontwikkelde was een manier om zich tegen de academische conventies af te zetten. Hij wilde zijn beelden er laten uitzien alsof ze door een amateur gemaakt waren, hij schilderde opzettelijk primitief én groot. Deze stijl is Haagmans verder gaan ontwikkelen en perfectioneren. Haagmans werkt vaak met sjablonen die het inschilderen een stuk makkelijker maken en die hem in staat stellen om zijn verfgebruik los te maken van de penseelstreek. Het doet een beetje denken aan de paradox van het 19de-eeuwse realisme. Stijlloos en onbevooroordeeld de realiteit willen weergeven resulteerde onvermijdelijk toch ook in een zeer eigen stijl. Haagmans’ verlangen om ‘methodeloos’ te werken, los van de kunstacademische conventies, resulteert onvermijdelijk in een zeer eigen iconische en geabstraheerde stijl, met specifieke methode en conventies. De producten van die methode zijn in hun verstilde iconiciteit vaak eenzaam en aandoenlijk. Een witte vogel zit alleen en onbereikbaar op een takje tegen een blauwe achtergrond, het oog een zwarte nepparel. Zelfs de kleuren zijn eenzaam, net als de ezels, ook als die dansen.
• Lost Highway tot 6 mei in het Bonnefantenmuseum Maastricht, Avenue Ceramique 250, 6201 BS Maastricht (043/328.01.90; www.bonnefanten.nl).
