Vertaalde werken/Translated Works. Barbara Visser 1990-2006
De tentoonstelling Vertaalde werken/Translated Works in Museum de Paviljoens in Almere brengt een groot aantal werken van Barbara Visser bijeen, al is ‘bijeenbrengen van werken’ misschien niet de juiste manier om de opstelling te beschrijven. De werken zijn in samenwerking met ontwerper Laurenz Brunner vertaald naar de situatie in de Paviljoens. Veel van Vissers werk is gemaakt voor een specifieke situatie en verhoudt zich nadrukkelijk tot deze context. Hilton Piece (1994) bijvoorbeeld is een video opgenomen in de John & Yoko Honeymoonsuite in het Amsterdamse Hilton Hotel. De video is gemaakt om vertoond te worden via het interne televisiekanaal van het hotel. In de Paviljoens staat een zitmeubel in de vorm van een tweepersoonsbed met daarachter een opgeblazen foto van de situatie in de suite.
Het principe van verdubbeling past Visser in haar werken herhaaldelijk toe. De performance Lecture on Lecture with Actress (1997/2004) is een geënsceneerd commentaar op de opnames van een eerdere performance (Lecture with Actress). Opnames van deze tweede gebeurtenis vormen het videowerk Lecture on Lecture with Actress. In Galerie Ars Futura in Zürich bestond de installatie Ars Futura (1994) uit een opgeblazen kleurenfoto van een expressionistische wandschildering die Visser daar eerder maakte, gecombineerd met een video-opname van Visser die zonder verf het maken van een muurschildering uitbeeldt. De wandschildering zelf was bij de opening van de tentoonstelling alweer wit overschilderd. Er restten slechts enkele verfsporen op de stopcontacten. In de Paviljoens toont een wandvullende zwart-witprint een opname van de enscenering zoals die te zien was in de galerie. De fotoserie A Day in Holland/Holland in a Day (2001) bestaat uit opnames van twee Nederlandse acteurs die als Japans stel verkleed zijn. Op het eerste gezicht lijken ze zich in Nederland te bevinden, maar bij nader inzien is het de omgeving van het themapark Huis ten Bosch in Japan. Behalve perfect geënsceneerde opnames van het stel bevat de serie ook beelden die het ensceneren van deze beelden laten zien, beelden die er al evenzeer geënsceneerd uitzien. Visser paste dit principe opnieuw toe in de serieLe monde appartient à ceux qui se lèvent tôt/The world belongs to early risers (2002). Naast een close-up van een man en een vrouw liggend op de rug op een kiezelstrand, zien we uitgezoomde beelden waarop ook een groepje mensen zichtbaar wordt dat deze personen omringt. Twee mannen in semimilitaire outfit en een man met een wit laken in de handen staan rond de op het strand uitgestrekte figuren. Een fotograaf maakt een close-up terwijl een vrouw hem bijlicht met een reflectiescherm.
In de Paviljoens hangen deze beelden in dezelfde ruimte waar ook de installatie Actor and Liar (2003) is opgesteld. Een acteur speelt twee met elkaar versneden monologen die elk op één kant van hetzelfde scherm geprojecteerd worden. De ene monoloog is die van een acteur die vertelt over zijn fascinatie voor een man die stukken grond op de maan verkocht en voor zijn leugens in de gevangenis belandde. In de andere monoloog is deze man aan het woord. Wanneer de acteur aan de ene kant van het scherm zwijgt, spreekt de man aan de andere kant. De teksten sluiten naadloos op elkaar aan. De tekst die aan de andere kant wordt uitgesproken, laat zich door de kijker moeiteloos verbinden met het ‘zwijgende’ beeld, alsof het uitgesproken gedachten zijn. De identificatie van acteur en personage raakt verstoord en des te meer wanneer we de acteur de man horen verzoeken om het woord ‘ik’ te vervangen door ‘hij’. Wie de ‘actor’ en wie de ‘liar’ is, valt uiteindelijk nog moeilijk uit te maken.
“In the book The Psychology of the Liar, I read that the intention of lying is to convince another person of something that the liar believes is false”, zo luidt (de vertaling van) een van de teksten in de video. De uitspraak gaat op intrigerende wijze een verbintenis aan met de in dezelfde ruimte getoonde beelden uit de serie Le monde appartient à ceux qui se lèvent tôt. De aangespoelde drenkelingen die dadelijk met een wit laken bedekt en afgevoerd zullen worden, zijn een leugen in zoverre het werk een documentair karakter suggereert. Van zodra de enscenering duidelijk is, verandert ook de status. Het betreft enerzijds geen ‘echte’ drenkelingen, anderzijds zijn ‘aangespoelde drenkelingen’ geen verzinsel. Visser past de esthetiek van reclame en film (met in de oorspronkelijke opstelling ook de abri als reclametopos) toe op een oneigenlijk onderwerp en confronteert de kijker met de emoties die deze esthetiek oproept.
Vissers werk doet geen uitspraken maar zet aan het denken. Zij vertaalt beelden op een manier die de toeschouwer uitnodigt zich steeds weer te herpositioneren. Goed gekozen in dit opzicht is het hierboven beschreven motief van het bed waarop de toeschouwer plaats kan nemen, een motief dat terugkeert op verschillende plekken in de tentoonstellingsruimte. De kijker wordt als het ware uitgenodigd zich van bed tot bed te verplaatsen. Het bed vormt de verbindende schakel in een reeks ruimtes die steeds weer andere verbeeldingswerelden openen. De opstelling in de Paviljoens benadrukt het ruimtelijk karakter van Vissers visuele denken. Wat dat betreft zou je Transformatiehuis II (2006) als het sleutelwerk van de tentoonstelling kunnen zien. Deze computeranimatie van een woning die steeds nieuwe vormen aanneemt in relatie tot het leven van de bewoners, is (mede) geïnspireerd op het Rietveld-Schröderhuis. “One of the qualities of Transformation House is that it would never work as a museum. It only has meaning when its form is not fixed in time”, lezen we in de bij de tentoonstelling verschenen publicatie Barbara Visser is er niet (JRP|Ringier, Zürich 2006). Het Transformatiehuis als een toegang tot zich alsmaar ontvouwende nieuwe verbeeldingsruimtes leest als een metafoor voor Vissers werk. Gepresenteerd in deze tentoonstelling valt ook de gelijkenis op met het modulaire systeem van de Paviljoens. Als hoogspanningshuisje dat door zijn unieke vorm en programmering energie levert tot ver voorbij de naaste omgeving, is het tegelijk een mooi beeld voor de Paviljoens zelf. Het zou goed zijn als beleidsmakers zich daar meer rekenschap van zouden geven.
• Vertaalde werken/Translated Works. Barbara Visser 1990-2006 tot 15 april in Museum De Paviljoens, Odeonstraat 3-5, 1325 AL Almere (036/54.50.400; www.depaviljoens.nl).
