Gerald van der Kaap
Het individuele beeld is voor Gerald van der Kaap onderdeel van een datastroom die af en toe stolt en samenklontert tot een dwingend moment. Op superieure wijze is die stroom in beeld gebracht in zijn boek Wherever You Are on This Planet (1996); Van der Kaaps gehele oeuvre werd hier verwerkt in beeldmozaïeken waarin een flyer of videostill dezelfde ruimte krijgt als een foto. Die radicaal nivellerende benadering is het ene uiterste; het andere uiterste wordt gevormd door de publicaties die de logica volgen van een min of meer conventionele galerietentoonstelling met grote kleurenfoto’s en wellicht een of meerdere video’s. De afzonderlijke beelden krijgen hier meer ruimte; zij worden uit de beeldenstroom gelicht. De catalogus Hover Hover (1991) combineerde de beide benaderingen zonder een slap compromis te worden; de glossy foto’s uit de tentoonstelling Hover Hover werden er groot in afgedrukt, maar zij waren opgenomen in een vormgeving van dataruis die benadrukt dat het individuele beeld, of zelfs de beeldenserie, bij Van der Kaap geen organisch afgerond geheel vormt.
Van der Kaaps nieuwe boek, Passing the Information, lijkt in eerste instantie dichter bij een normale catalogus van een fototentoonstelling te staan. De meeste aandacht gaat uit naar de fotoreeks met dezelfde titel, waarvan onderdelen de laatste tijd her en der zijn tentoongesteld; de werken ontstonden op de campus van de Universiteit van het Chinese Xiamen, waar Van der Kaap enige tijd als artist in residence vertoefde. De ultracleane, goed georganiseerde campus gaf Van der Kaap het gevoel in een universum à la The Truman Show te zijn beland: “The media and the multinationals – still called ‘the State’ in China – have surrounded us with a universe of illusions. A theatre that we now take for reality. And, of course, I know this is also reality, but inside it, I know for sure, people dream all kinds of secret things, because I do too. I will make pictures of them, film them, jot them down, record them.” Van der Kaap nam in Xiamen niet alleen enkele video’s en zo’n vierduizend digitale foto’s op; hij huurde ook een professionele camera om op basis van sommige uit de losse pols genomen foto’s weer geënsceneerde beelden te maken die samen een soort fotoroman zouden opleveren. Een aantal meisjes werd daarvoor in witrode fantasiekostuums gestoken. In andere foto’s staat de architectuur centraal, en het zijn die foto’s die bij tentoonstellingen van Van der Kaap de krachtigste werking hebben. Een studentenflat waar op alle balkons kleding hangt, een kille mensa die met wat rode lampionnetjes een mager Chinees laagje heeft gekregen: hier werd een onwerkelijke façadewereld minutieus vastgelegd. De foto’s met de meisjes komen op groot en pretentieus galerieformaat vaak wat plat over, maar in dit boek werken zij beter: omdat het fotoromankarakter van deze reeks bij het bladeren in een publicatie beter tot zijn recht komt, wordt het ‘foute’ van sommige foto’s eerder als kwaliteit waargenomen.
Naast deze fotoreeks zijn er ook wat parafernalia die op kenmerkende wijze aangeven dat de beelden deel uitmaken van een datastroom: bijvoorbeeld videostills en suggestieve SMS-berichten in Chinees-Engels (“But… my big bed is no strong enough…”). Ook wordt het dance-feest gedocumenteerd dat Van der Kaap in Xiamen organiseerde en dat een student de uitspraak ontlokte: “You made revolution.”
Van der Kaaps werk is vanouds verbonden met een streven om betekenissen op te laten lossen in een bakhtiniaans carnaval en daarmee een staat van total hoverty te creëren. In China zal Van der Kaaps datacarnaval wellicht met enige zorg zijn gadegeslagen door de machthebbers en als bevrijdend zijn ervaren door de studenten; in Nederland is de revolutie allang geabsorbeerd door een beleveniseconomie die het alleen maar prettig vindt als betekenis vervliegt in een stroom van prikkels en data. Misschien is Van der Kaap als fotograaf wel actueler dan als ‘postfotograaf’, die videofragmenten aan elkaar plakt, als veejay optreedt en al zijn werken tot vakjes in een mozaïek reduceert. Die werken en activiteiten behouden hun waarde, vooral omdat zij een mechanisme expliciet maken dat elders meer onderhuids aan het werk is; maar de andere pool van Van der Kaaps werk lijkt in de huidige situatie crucialer: foto’s maken, keuzes maken, beelden maken die in het ‘universum van illusies’ wellicht een verstoring betekenen.
• Passing the Information van Gerald van der Kaap werd in 2002 uitgegeven bij Uitgeverij Duizend & Een, Admiraal de Ruyterweg 139, 1056 EZ Amsterdam (020/689.04.94; info@uitgeverij1001.nl; www.uitgeverij1001.nl). ISBN 90-71346-32-3.
