Het theatrale moment
De fotografie van Nic Nicosia
Van Nic Nicosia was op de voorbije Documenta een (1) foto te zien. Met een tiental beelden uit de reeks Love+Lust, waarvan die foto deel uitmaakte, kan men van 14 november tot 6 december uitvoerig kennismaken in Galerie Richard Foncke in Gent. Wij gingen vooraf kijken en hadden via de fax – wonderbaarlijk apparaat dat het mogelijk maakt vele vragen ineens te stellen – contact met hun auteur in Dallas, Texas.
Eerste lezing – repetitie
Toon: lichtsepia. Naakte man, ruggelings, vadsig, stelt zichzelf in burgerlijk antiek interieur bloot aan de ongenadig keurende blikken van twee vrouwen (moeder en dochter ?). Toon: bleekgroen. Bepotelende, kalende, executive manager wordt door jonge, would‑be starlet in het kruis getast (op parking van motel ?). Toon: paarsblauw. Gebrilde man op leeftijd, rokend, met afstotelijk Mephistophelesbaardje, deelt, enkel gehuld in boxershort en sokken, zomerse avond met lingeriedragende opblaaspop (na gebruik ?). Toon: sepia. Odalisk lijkt ingeslapen op gestreept donsdekbed; de concordantie tussen haar rusteloos geheven hand en de gespreide armen van de crucifixloze christus is even “touching” als het afgetekende contrast tussen haar gebruinde dijen en witte billen (de herinnering aan haar bikinibroekje ?).
De auteur
Deze beelden horen thuis in de reeks Love+Lust. Hun auteur, Nic Nicosia, werd in 1951 geboren in Dallas, Texas, USA. Haalde een B.A. in Radio, TV en Film aan de North Texas State University van Denton en studeerde verder in Houston. Leeft en werkt in Dallas.
De regisseur
Nicosia maakt foto’s. Letterlijk. Aanvankelijk is zelfs àlles wat we zien door hem gemaakt. Niets, of quasi niets, wordt aan het toeval overgelaten. In de vroege jaren ’80 brengen reeksen als Domestic Dramas (1982) of Near (Modern) Disasters (1983) een onverbloemde satire op all-american thema’s. Vrienden of familieleden worden genadeloos geplaatst in karikaturale, zelfgeschilderde en ‑gebouwde decors. De thema’s, van huiselijke melodrama’s en soap-opera-trauma’s tot hedendaagse rampen als vliegtuigcrashes, aardbevingen en gevaarlijke honden, … krijgen in schrille, heldere kleuren (cibachromes) en met de nodige pop art-referenties vorm. In die dagen doet hij uitspraken – inmiddels door het geëvolueerde oeuvre zelf getemperd – als :”I want my work to be universally entertaining on the front side – the way a film is. Then to be provocative for people with time.” Nicosia nu: “Ik herinner me die uitspraak en ik ben er, nu ik erop terugkijk, niet meer zo gelukkig mee, omdat het woord “entertaining” ook geïnterpreteerd kan worden als “niet ernstig”, en alhoewel mijn werk er toen speels uitzag, was ik in alle ernst bezig met gefabriceerde foto’s en hoe die de kijk van de kunstwereld op fotografie aan het veranderen waren.” In elk geval biedt elke foto hem de mogelijkheid om op te treden als schilder, beeldhouwer, ontwerper en bouwer van de sets, regisseur, scenarioschrijver én fotograaf.
The Cast-reeks (1985) en vooral Life as we know it (1987) worden formeel al een stuk “eenvoudiger”. In die laatste serie komen expliciet een aantal media-topics aan bod: geweld, drugs, jeugd, mode. Nicosia blijft parodiëren. Violence uit Life as we know it situeert zich bijvoorbeeld op een elegante cocktailparty, waar een onberispelijk heerschap een andere gast een stevige mep verkoopt. De reacties van de omstaanders lijken het meest op onverschilligheid. De setting is nog steeds artificieel – schematisch en simplistisch – maar de overdreven gebaren en uitdrukkingen van de acteurs worden al een stuk subtieler ingepast. Een evolutie van het decor (als pièce de résistance) naar de volle aandacht voor de acteurs.
Volgt daarop de reeks Real Pictures (1988) die in wezen de gelijkenissen en verschillen tussen kinderen en volwassenen wil behandelen. Zwart-wit. Zonder zelfgemaakte decors. Wat geleidelijk aan zichtbaar wordt in Nicosia’s beelden-arsenaal, is de wijze waarop hij gebruik maakt van “photography’s captive nature” en tegelijk van de feitelijke én de sceptische reputatie en geschiedenis van die fotografie, zegt Joe Scanlan in Artscribe. Via een soort mengeling van “aanpassing” en “rijping” reikt Nicosia verder dan de louter afbeeldende, voyeuristische of interpreterende vragen van het medium fotografie, om datgene te bereiken wat hij met zijn beelden eigenlijk wil vertellen. En dat is in Real Pictures zoiets als: “Nicosia’s children and adults ultimately question and confirm if and how we’re able to grow up in one piece.” Daarnaast wordt duidelijk dat hij meer en meer louter fotografische middelen gaat aanwenden: cadrering, ongewone standpunten, abrupte contrasten tussen licht en donker, klassieke composities, symmetrie, … Die worden ook ten volle geëxploiteerd in de Love+Lust-beelden.
De scène
In een perstekst bij de momenteel lopende fototriënnale in het Duitse Esslingen – dit jaar in het teken van het geconstrueerde beeld – worden een aantal revelerende uitspraken gedaan. Zo stelt men er dat de tendens tot enscenering in de recente fotokunst zonder meer lijkt ingegeven door, of een reactie is op onze menigvuldig geënsceneerde wereld zelf. Dit ensceneren en construeren houdt in hoofdzaak verband met de vaststelling dat alles wat wij “werkelijkheid” plegen te noemen, op een of andere wijze door onszelf geconcipieerd, gemaakt of bedacht werd. (Zolang we onze weg vinden doorheen of via deze constructies, zijn we ons daar zelden echt van bewust.) Manipulatie is van oudsher een immanent aspect van de fotografie. De manieren waarop foto’s ten allen tijde kunnen worden bewerkt, herwerkt en verwerkt zijn onuitputtelijk. Vanaf hun ontstaan, vóór het fotograferen, tijdens de opname of in de loop van het ontwikkelen, het behandelen van het negatief, het retoucheren, … de gelegenheden tot tussenkomst zijn legio. Kunstenaars die met fotografie werken, maken juist die kansen, die momenten tot hun “creatieve principe”. Ze vinden zo hun eigen werkelijkheden uit.
Terug naar Nicosia. Hij is zijn “moment”, zijn mise-en-scène, steeds verder gaan verfijnen, zoals uit de eerder geschetste evolutie (van satire naar introspectie, van carnavaleske provocatie naar provocerende (zelf)reflectie) bleek.
Souffleurs, figuranten en rekwisieten
Het overwegen van een aantal invloeden op Nicosia’s oeuvre kan verder verhelderend werken. “Toen ik in de jaren ’70 mijn eerste werken begon te fabriceren,” zegt Nicosia, “bestonden mijn belangrijkste invloeden uit pop-kunstenaars als Rauschenberg en Lichtenstein, evenals uit de impact van filmmakers als Woody Allen, Stanley Kubrick en Fellini. Als er van een fotografische beïnvloeding sprake zou zijn, dan van de fotojournalisten.” En tenslotte: “Now, my influences are from within.”
Ondanks deze laatste “sluitende” bewering willen we verder gaan. Ongetwijfeld staat Nicosia’s fotografische stijl niet helemaal los van het werk van een aantal jonge en minder jonge makers van gefabriceerde beelden: Cindy Sherman, Laurie Simmons, Eileen Cowin, Jo-Ann Callis, zelfs Arthur Tress, Duane Michals of Ralph Eugene Meatyard. Het ontwerpen en construeren gaat trouwens terug tot de roots van de fotogeschiedenis. In de 19de eeuw bijvoorbeeld fotografeerden Hill en Adamson al vrienden, die opgetut als ridders of monniken, historische scènes speelden. En een nog verdere terugblik, tot de virtuoze barokke schilderkunst bijvoorbeeld, lijkt evenmin geforceerd. Ook daar, net als in Love+Lust allerlei inventieve doorkijken (vensters, deuropeningen,…) en trompe l’oeils, het afsnijden van het beeld en zelfs de personnages, een uitgebreid lexicon van niet onaanzienlijke “details” en schijnbaar toevallige rekwisieten (bv. op de foto hier : de kamerjas van de oudere vrouw, de nylons van de jongere, het bladmotiefje links naast de man …), het gerichte spel van de blikken naar de toeschouwer toe, enzovoort. Allemaal middelen om de (argeloze?) kijker in de illusie van het beeld te lokken.
Ook publiciteit en de media gaan voor een stuk gelijkaardig te werk. Zij willen de toeschouwers-consumenten “onopvallend verbazen”. Publicity wants to startle its beholders without really being noticed by them. “Geboeide onbetrokkenheid” (riveted noninvolvement), zo omschrijft Max Kozloff de impact die de media op hun doelgroep beogen. Voor de kunstenaar die dit thema wil bespelen, ligt hier uiteraard een heel arsenaal aan mogelijke beeldmiddelen voor het rapen.
Nog een aanknopingspunt naar Love+Lust vinden we in een analyse die Dirk Lauwaert maakte van het fenomeen “film-stills”, de soms bizarre foto’s die bij wijze van lokaas voor de filmbezoeker, op het prikbord buiten aan de bioscoop worden bevestigd. De taal van die beelden is vreemd, incoherent, gelaagd; de onhandige complexiteit ervan maakt stills tot een dankbaar object voor ironische manipulaties. “Stills moeten aanzetten tot en lokken in de fictie, in de vertelling (…). Het beeld moet dus een open, onvoltooid, vragend, suspense-vol karakter hebben. Het moet een beeld zijn met een “gat” erin: een semantisch en een visueel vacuüm. Het is een soort vraagteken dat uitgebeeld wordt.”
Hoewel Nic Nicosia in eerste instantie stelt niet “letterlijk” in film-stills geïnteresseerd te zijn, is er in zijn omgang met beelden zeker een relatie naspeurbaar. “I am interested in leaving an opening for one to insert their opinion or conclusion based on their experiences. I understand how you can tend to compare my work to film stills, but I feel the ambiguity they present is too empty, “without guts” or emotion. And since we, the public, understand movies are not real; with photographs we are not always sure.”
Motorisch moment
En Nicosia vervolgt : “Because the pictures are staged a falseness is evident, but they are conceived from situations that have or can happen in reality.” De laatste zes jaar (en drie series) gaat zijn belangstelling meer uit naar de inhoud van het beeld dan naar de wijze waarop het werd gefabriceerd en hoe het een lijn trekt tussen werkelijkheid en fantasie.
Toch lijkt Nic Nicosia je er altijd aan te herinneren “dat die fantasie er té exact, te gevat uitziet om werkelijk te kunnen zijn”. Susan Freudenheim: “Anders dan Henri Cartier-Bresson die altijd en overal op het juiste moment leek rond te hangen – ready to snap – bereidt Nicosia zorgvuldig zijn “moment décisif” voor, hij stelt het samen, maakt er een uitvoerig script en een choreografie voor en legt het dan pas – vaak na hele reeksen shots – vast.” Le moment indécisif. Het moment dat symbool wordt voor een hele geschiedenis, die je niet te zien krijgt. Het “theatrale moment” van Nic Nicosia.
Epiloog
Niet één foto is helemaal écht of onecht.
Doek
Love+Lust van Nic Nicosia is van 13 november tot 6 december te zien in Richard Foncke Gallery, Sint-Jansvest 18, 9000 Gent (091/23.81.28). Op de vernissage van vrijdag 13 november om 20.00 uur zal de kunstenaar aanwezig zijn.
