Het verbrokkelde museum
Over Art & Language
De Brusselse Galerie Isy Brachot programmeerde tot 5 september een retrospectief overzicht van het kunstenaarscollectief Art & Language. Naast twee “klassieke” woordschilderijen uit de late jaren zestig toonde Art & Language vooral schilderijen uit reeksen die gedurende het afgelopen decennium tot stand kwamen. Niettegenstaande dit kunstenaarscollectief als “conceptueel” geboekstaafd staat, getuigen de schilderijen onomwonden van een hernieuwd geloof in de iconografie als een potentieel kritisch instrument. Maar ook het oog werd zijn plezier niet ontzegd, aldus Steven Jacobs.
Wars van een reactionaire of nostalgische “honger naar beelden”, wordt de schilderkunst door Art & Language als een valabele artistieke praktijk uit de nalatenschap van de conceptuele kunst gedistilleerd. De cultuur van het schilderen kan volgens het collectief voortaan door de schilderkunst zelf kritisch onderzocht worden. Hoe utopisch, of op z’n minst problematisch deze onderneming mag klinken, de toeschouwer wordt in ieder geval heel wat ouderwets modernistisch kijkplezier gegund. De Pollock-pastiches van Art & Language bijvoorbeeld zijn in ieder geval “beter” geschilderd dan het knoeiwerk van tweede- en derderangs action painters dat sinds de jaren zestig het daglicht zag.
Ofschoon het schildersjargon overduidelijk verwijst naar de modernistische traditie, bezitten de schilderijen van Art & Language, om het even clichématig uit te drukken, geen “overwinning op de chaos”. Er is geen sprake van een organische eenheid, het werk is op haar betekenisniveau – en soms ook op het niveau van het visuele oppervlak – fragmentarisch en heterogeen. En in tegenstelling tot de avant-gardes uit de heroïsche periode van het modernisme rond de Eerste Wereldoorlog, wordt de verbrokkeling en de heterostylie niet getranscendeerd. De structuur, soms bestaande uit letterlijke superposities, overstijgt nauwelijks het hermetische van een palimpsest. Zo wordt in de reeks Portraits of V.I. Lenin in the style of Jackson Pollock het betekenissysteem van het socialistisch realisme onmeedogenloos tussen dat van de modernistische expressie geschoven. Deze reflectie over de zin en de betekenis van beelden, en over de condities vanwaaruit zin en betekenis aan beelden worden toegeschreven, komt ook aan de oppervlakte in een volgende reeks, waarvan een aantal werken in de tentoonstelling vertegenwoordigd waren: Incidents in a Museum. De kritische invraagstelling van het produktie-, distributie- en consumptiecircuit van de avant-garde is een stokpaardje binnen de conceptuele kunsttraditie, maar de leden van Art & Language doen dit andermaal vanuit de picturaliteit zelf. De realistische weergave van een interieur van het gerenommeerde Whitney-museum – een afbeelding die gehoorzaamt aan alle perspectivische conventies – wordt opgebroken door schaalverschuivingen en allerhande met elkaar incompatibele waarnemingssituaties.
De techniek van de superposities wordt ook toegepast in de meer recente Hostage -serie waarin onder meer landschappen worden geschoven achter plattegrondachtige diagrammen en non-figuratief, gestueel, bravoure-penseelwerk. Pictogrammen worden gecapteerd door onderbroken strakke geometrische rasters die de aanwezigheid van het museuminterieur verraden. In de laatste realisaties van Art & Language, zoals Index X (Now They Are) van 1992, wordt van een gelijkaardige methode gebruik gemaakt. Onder een vlies van roze vlekken (met de contouren vanThe Deep , een laat werk van Pollock dat zich in het Centre Pompidou bevindt) mag je de aanwezigheid van Courbets Origine du Monde vermoeden. Opnieuw wordt Pollock hier als een paradigmatisch hoogtepunt van de modernistische schilderkunst geconfronteerd met een andere voorstellingswereld, met name deze van Courbet, die het historische beginpunt van het modernisme incarneert. Ook in Index 4 (Now They Are) wordt Courbets weergave van de huid letterlijk bedekt door een roze huid van verf die hier niet de gestalte van een dripping aanneemt, maar deze van een vlakke monochrome rechthoek waarin een tekst is aangebracht.
De tentoonstelling van Art & Language kon tot 5 september bezocht worden in Galerie Isy Brachot, Louizalaan 62a, 1050 Brussel, 02/511.05.25. Van 16 september tot 24 oktober presenteert Galerie Isy Brachot een hommage aan Delvaux en een ensemble werken van Vic Gentils. De daaropvolgende tentoonstelling is gewijd aan Panamarenko (vanaf 4 november). Vorig jaar verscheen bij Basil Blackwell, Oxford, Essays on Art & Language van Charles Harrison, waarin het oeuvre van het kunstenaarscollectief uitvoerig vanuit een brede kunsthistorische optiek wordt belicht.