Hier; daar, tegenover

Koen Brams Uw artistieke ingrepen worden steeds voorafgegaan door een rigoureuze analyse van alle componenten van het probleem waarvoor u zich gesteld ziet. Omdat we in dit gesprek het vraagstuk van de openbare ruimte willen behandelen, zou ik u eerst willen vragen wat u daaronder verstaat?

Rémy Zaugg In een negatieve bepaling valt de openbare ruimte samen met alles wat zich buiten het atelier bevindt. Maar uiteindelijk kan ook de openbare ruimte als een atelier, als zeer gesloten in plaats van open beschouwd worden. Ik kan de openbare ruimte ook privatiseren. De kapitalistische logica stuurt onverminderd aan op een verdere privatisering van de openbare ruimte. Men koopt een huis, een huizenblok, een volledige buurt…

Maar stelt een kunstenaar de vraag niet op een andere wijze? Moet de openbare ruimte, of de private ruimte wel gedefinieerd worden? De titel van mijn laatste boek, “Vom Bild zur Welt”, geeft reeds een aanwijzing dat een definitie niet noodzakelijk is. Het schilderij staat wel voor het private, maar richt zich ook naar de wereld, het gemeenschappelijke, wat ieder toebehoort. De overgang van het schilderij naar de wereld heeft vooral te maken met een verandering van houding. Als ik in de openbare ruimte opereer, moet ik met anderen overleg plegen, tracht ik met anderen tot een vergelijk te komen. Wanneer ik voor een schilderij plaatsneem, doe ik uitsluitend wat ik wil.

Koen Brams Om het even waar dit schilderij zich bevindt?

Rémy Zaugg In eerste instantie bevindt het zich niet om het even waar, maar in het atelier. Wanneer ik me voor een schilderij bevind, betrek ik een private ruimte.

Koen Brams En als u voor een schilderij in een museum staat, eigent u zich dan deze ruimte toe?

Rémy Zaugg Een werk in een museum maakt reeds deel uit van de openbare ruimte. Op dat moment heeft de maatschappij beslist om een werk aan de openbare ruimte te schenken. Het werk wordt gemeengoed. Als het schilderij zich nog in het atelier bevindt, is het van mij. Ik sta er alleen voor, ik kan het verbranden. Ik doe ermee wat ik wil.

Koen Brams Op welke manier dringt de openbare ruimte zich in het atelier op, op welke manier oefent ze invloed uit?

Rémy Zaugg Theoretisch is er geen invloed, maar in de mate waarin ik een sociaal ingesteld individu ben, beïnvloedt de wereld me.

Het atelier

Koen Brams In “Vom Bild zur Welt” zegt u dat u zich nog geregeld terugtrekt in het atelier.

Rémy Zaugg Vanaf mijn twintigste concentreerde mijn creatieve arbeid zich in het atelier. Ik bestudeerde de schilderkunst. Maar ik wil me geen vijftig jaar met hetzelfde probleem bezighouden, temeer daar ik op een bepaalde manier de schilderkunst onder de knie heb. Wat moet ik dan nog uitrichten in het atelier? Doen alsof de schilderkunst me nog interesseert? Gedurende jaren heb ik me beziggehouden met het uitzoeken wat een koude en een warme toon is, met de schilderkunst van Cézanne. Nu we steeds maar ouder kunnen worden, en je op een bepaald moment een probleem bemeesterd hebt, moet je je bedrinken, je zelfmoorden, in plaats van je eindeloos te herhalen? Ik wil mijn kennis ten dienste stellen van een nieuw en nog complexer project: de stad. Bijvoorbeeld in het project voor Sonsbeek stel ik in de eerste plaats een urbanistisch probleem aan de orde. Zonder deze urbanistische dimensie, zou ik er helemaal niet aan begonnen zijn.

Koen Brams Als u in het atelier werkt, hebt u dan de indruk dat u zich isoleert?

Rémy Zaugg Nogmaals, het is een metafoor. Wanneer ik over het atelier praat, heb ik het over de uiteenzetting van mezelf met mezelf. Ik kan me ook confronteren met mezelf als ik in de stad wandel. Ik heb lang gedacht dat de kennis die ik verworven heb in het atelier, en de kennis die ik ontwikkeld heb in de stad, identiek zijn, maar dat is niet het geval. Wat doet een artiest anders in een atelier dan zich met zichzelf uiteenzetten, in verhouding tot een object dat hij maakt, of in verhouding tot een doek dat hij schildert? Hoe zichzelf te onderwijzen? Door naar de televisie te kijken? In de wereld leert men zichzelf niet kennen, aan de universiteit al evenmin. In die zin voel ik me dikwijls alleen in de wereld, en zeer ontmoedigd.

Koen Brams In zeer veel van uw projecten duikt het boek op. In Documenta 7 presenteerde u een boek in een vitrine. Ook in Münster hebt u een boek getoond. Is het boek eveneens een metafoor voor deze terugtrekking uit de wereld? Het boek als een private ruimte, is dat de essentiële betekenis van het boek in uw werk?

Rémy Zaugg Het boek als een private ruimte die deel uitmaakt van de openbare ruimte. Het is overal aanwezig. Het is op x-aantal exemplaren beschikbaar. Het circuleert. Een private ruimte in de zin dat ik er op elk moment alleen een dialoog mee kan aangaan. Het zit in mijn broekzak, het is bij mij, ik kan me aan dit kleine volume overleveren, maar tegelijkertijd kan het zich overal elders in de wereld bevinden. Zoals een cinemazaal, de zaal is openbaar, maar ook gesloten. Tegelijk is het donker, of nacht. Men zit dus alleen in zijn zetel, en toch is het een openbare ruimte. Het private en het publieke gaan onophoudelijk in elkaar over. Nu zitten we hier met zijn tweeën in deze ruimte, deze ruimte is openbaar geworden, of toch tenminste semi-openbaar, als u vertrekt, definieer ik deze ruimte terug als een private ruimte. De televisie, bijvoorbeeld, is dat geen openbare ruimte? Hij vernietigt misschien zelfs de private ruimte. Als het private vernietigd wordt, verliest het publieke alle betekenis. Als een van de twee noties ophoudt te bestaan, heeft de andere geen betekenis meer.

De stad: Arnhem

Koen Brams In uw tentoonstelling in Hamburg, maar ook in Arnhem, toont u werken binnen en buiten die met elkaar in relatie staan. De toeschouwer die het werk buiten bekijkt, wordt verplicht zijn visie op te schorten en in relatie te brengen met wat hij binnen ziet. Bevraagt u met deze werken de voortdurende overgang van openbaar naar privaat en vice versa? En vereisen de tentoongestelde werken deze voortdurende overgang?

Rémy Zaugg Neen, de werken kunnen in relatie tot elkaar maar ook apart bekeken worden. Voor Sonsbeek besloot ik een werk te maken op de John Frostbrug, op de Nelson Mandelabrug en een voorstel te doen voor de ruimte tussen beide bruggen. Als het donker wordt, heb ik gemerkt, dooft ook de betekenis van deze buurt uit. De ruimte tussen deze twee bruggen wordt niet benut, wordt integendeel een duistere, onbetekenende plek. De bewoners aan beide kanten van de Rijn hebben niets met elkaar te maken, staan niet met elkaar in verbinding. De brug krijgt enkel een technische functie toebedeeld, overbrugt niet echt, heeft geen culturele betekenis. De brug is enkel instrument: transporteert. Door beide bruggen middels woorden in neon met elkaar in relatie te brengen, open ik de ruimte tussen beide bruggen, dit niemandsland. Ik tracht enkel datgene te laten spreken dat er reeds is, ook de woorden op de bruggen vertellen enkel over wat reeds aanwezig is: de geschiedenis van Nederland (Indonesië), de stroom, de verte, boten, kortom elementen die er reeds zijn. Dat uiteindelijk slechts het werk op de John Frostbrug werd gerealiseerd, heeft te maken met financiële redenen. Het gehele project omvat twee bruggen en een urbanistische studie over dit deel van de stad Arnhem. Volgend jaar zou het werk op de tweede brug moeten gerealiseerd worden. Bij het uitwerken van het project werd ik gevraagd om in een vlakbij gelegen galerie werken te tonen, een uitnodiging waar ik op in ging, omdat de relatie met het werk op de brug gelegd kan worden. Deze relatie markeert binnen en buiten, interieur en exterieur.

De stad: Basel

Koen Brams In twee teksten analyseert u de notie van de grens, of het kader. In de eerste tekst stelt u kritische vragen bij de aanwezigheid van het kader rond een geschilderd doek, in de andere, een urbanistische studie van Basel, werkt u de notie van de grens uit.

Rémy Zaugg Als men spreekt over openbaar en privaat gaat men ervan uit dat er ergens een grens tussen beide bestaat. Maar deze grens is een illusie, deze grens verandert permanent. Vroeger ging men ervan uit dat er een grens was die het ene van het andere afbakent. Men ging er bijvoorbeeld ook van uit dat er binnen het kader zoiets als kunst bestaat, en buiten het kader alles behalve kunst. Pollock onderzocht deze grens bijvoorbeeld en heeft het schilderij op zijn manier geopend. Ik wil dat het schilderij deel uitmaakt van de ruimte. Een werk zonder ruimte bestaat niet. Zonder raam, muren, bodem genereert het geen enkele betekenis. Het werk leeft ook van de context, en de context leeft van het werk. Werk en context vormen een organisch geheel. Ik geloof niet meer in de notie van de grens. Het is een illusie die in het leven geroepen is om ons bestaan eenvoudiger te maken. In het geval van Basel heeft men met een slecht geweten – dat weet ik zeker omdat men tracht te verbergen wat men heeft uitgericht – een stad als een fort gebouwd. Basel, een stad met een internationale roeping, omgeven door twee landen, Duitsland en Frankrijk, is volledig op zichzelf teruggeplooid.

Koen Brams Basel wil zich niet alleen beschermen tegen de buurlanden maar ook tegen interne krachten en elementen. Precies deze elementen, zoals kerkhoven (de dood) en psychiatrische instituten worden verbannen naar de grens, zij vormen de grens.

Rémy Zaugg De elementen die hen schrik aanjagen schijnen te worden gebruikt om de buitenwacht de stuipen op het lijf te jagen. De krachten waarvoor men angst heeft, heeft men naar de rand, de grens geschoven. Als we de notie van de grens onderzoeken, kunnen we ons ook vragen stellen in een ander belangrijk debat, met name over het wezen van de kunst. Met die grote gouden kader heeft men de context voor het beeld in bescherming willen nemen. Als ik het kader verwijder, valt het schilderij dan samen met de gehele wereld?

Koen Brams Welk proces brengt u op gang met uw urbanistische studie van Basel?

Rémy Zaugg Ik hoop dat de mensen, de beleidsverantwoordelijken zich bewust worden van wat ze hebben aangericht. Vanaf het moment dat dat bewustzijn er is, kunnen oplossingen uitgewerkt worden. Vooraleer oplossingen aan te dragen, moet je eerst haarfijn analyseren hoe de situatie in elkaar zit, dat is altijd mijn methode geweest.

Koen Brams Hebt u al oplossingen voor Basel in petto?

Rémy Zaugg De tekst over Basel die nu voor het eerst gepubliceerd werd, is slechts het eerste deel van een veel omvattender project dat ik uitwerk met twee architecten, Herzog en de Meuron. We hebben reeds voorstellen gedaan maar ze werden niet weerhouden, misschien omdat men de tekst nog niet gelezen had.

De stad: Dijon

Koen Brams In een gesprek met Thomas Wulffen stelt u: “Zowel het private als het openbare hebben geen vaste structuur, ze moeten integendeel steeds opnieuw weer uitgedacht worden.” Wat is de verantwoordelijkheid van de kunstenaar in dit permanente proces?

Rémy Zaugg De kunstenaar dient een morele functie te bekleden. De kunstenaar moet een exemplarisch werk leveren; als hij daartoe niet in staat is, is hij immoreel. Iets exemplarisch bewerkstelligen, zonder toegevingen, alle gezichtspunten analyseren, wat zeer veel vergt, en geen toegevingen doen, risico’s nemen. Een kunstenaar is een moedig mens.

Koen Brams Xavier Douroux en Claude Patriat die meewerkten aan “Vom Bild zur Welt” vragen niet alleen dat de kunstenaar een morele positie zou innemen maar ook dat hij zou samenwerken met diegenen die een mandaat hebben gekregen om de openbare ruimte te transformeren. Zij roepen de kunstenaar op om samen te werken met politici.

Rémy Zaugg Werken in de openbare ruimte betekent de krachten bundelen. Een kunstenaar die zich in de openbare ruimte begeeft, moet samenwerken met anderen, in de ware geest van de Renaissance. Alberti, Michelangelo, Leonardo da Vinci, deze kunstenaars werkten ook in de openbare ruimte. Dat waren niet alleen schilders, geen specialisten op een beperkt terrein, maar cultuurdragers. Dat is wat op dit moment ontbreekt: iemand die een algemeen beeld heeft.

Koen Brams De kunstenaar moet aan de verlokking van de toegeving weerstaan maar wordt tegelijk opgeroepen om samen te werken, is dat niet om problemen vragen?

Rémy Zaugg En conflicten, natuurlijk, er zijn heel wat conflicten. Bijvoorbeeld in Dijon. Men vraagt me voor een bijzonder specifiek probleem, de bouw van een nieuw museum. Na enkele maanden geef ik te kennen dat eerst een ander probleem, van een grotere, met name urbanistische orde, om een oplossing vraagt. Een klassiek architect zou het museum neergepoot hebben, en niet eens begrepen hebben dat de stad met een ander, veel urgenter probleem worstelt. Ik heb met mijn opdrachtgevers gepraat, met de politici en hen overtuigd dat eerst een ander probleem aangepakt moest worden.

Het museum

Koen Brams U hebt heel wat teksten geschreven over de plaats van het kunstwerk in het museum. In deze teksten analyseert u situaties waarin het kunstwerk niet functioneert, en stelt u concrete oplossingen voor opdat een onmiddellijk en ongestoord contact tussen kunstwerk en toeschouwer zou kunnen plaatsvinden. U beschrijft alle elementen van de strikte en controleerbare context waarin het kunstwerk tot de toeschouwer kan spreken. Hoe kan een kunstwerk in de openbare ruimte, toch een weinig controleerbare context, functioneren?

Rémy Zaugg Een in het atelier gemaakt kunstwerk dat men in de stad plaatst, kan niet functioneren. De stad is een chaos, er is zoveel lawaai, er zijn zoveel dingen. Het kunstwerk dat in een atelier gemaakt is, moet daar blijven, of in het museum opgesteld worden, dat is hetzelfde. Het werk dat ik nu realiseer voor Sonsbeek, wordt door de plek zelf gevraagd. Mijn werk onderwerpt zich aan wat reeds aanwezig is in de stad.

Koen Brams De in het atelier gemaakte kunstwerken komen terecht in het museum, dat is een ruimte…

Rémy Zaugg …een gespecialiseerde ruimte, in het leven geroepen om alleen maar datgene te herbergen wat aan het atelier ontsproten is.

Koen Brams Een museum is een openbare ruimte, maar uw medeburgers kunnen deze plaats vermijden en ervoor kiezen niet met kunstwerken om te gaan. Ten overstaan van werken in de openbare ruimte kan men niet kiezen er niet mee om te gaan.

Rémy Zaugg Als ik sommige interventies van kunstenaars in de stad tegenkom, zeg ik bij mezelf, tiens, deze mensen hebben zich vergist, zij hebben geprobeerd de openbare ruimte te privatiseren.

Koen Brams U begrijpt deze interventies als privatiseringen?

Rémy Zaugg Of als een egoïstische ingreep van iemand die zich inbeeldt dat de ruimte hem toebehoort. Ik beschouw deze interventies als overtollig, als objecten die toegevoegd worden aan de chaos. Kan de toeschouwer zich uiteenzetten met het kunstwerk? Kan hij zich nog uiteenzetten met die chaos van objecten en bewegingen om hem heen. Misschien zou men moeten opteren voor kleine objecten in plaats van objecten die wel in het oog springen maar waarmee men zich niet kan uiteenzetten.

De stad: (Basel)

Koen Brams Hebt u nooit een werk in de openbare ruimte gezien dat werkt?

Rémy Zaugg Toch wel, het werk van Tinguely in Basel, zijn eerste fontein. In eerste instantie omwille van zijn verhoudingen: niet te groot, niet te klein. Het staat in een rustig hoekje opgesteld, met er tegenover de Kunsthalle, vlakbij een restaurant, een park, een café onder bomen. Er zijn steeds mensen, de fontein beweegt. Er gaat iets absurds van uit dat een onmiddellijke metafoor is voor de stad. Eigenlijk praat deze fontein over de stad. Het beweegt, maar niet te spectaculair. In de winter groeit de fontein vol met ijs.

Koen Brams Zijn er ook openluchtsculpturen die u niet begrijpt, maar die u om een of andere reden fascineren?

Rémy Zaugg Nu beschrijft u een bepaald model van een sculptuur, dat me plausibel voorkomt. Ik zou me zeer bescheiden objecten kunnen voorstellen, kleine dingen, in de stad achtergelaten. Geen kermis, geen monument, geen herdenkingsteken, een klein bescheiden ding, verspreid in de stad. Maar dan komen we dichtbij het private, in de schaduw van de stad. Voor ons is de stad steeds uitgebreid, iets dat zich opdringt, maar misschien kan het ook andersom.

Koen Brams Oefent het kleine object zo’n aantrekkingskracht op u uit omdat het alle gewicht van de wereld lijkt te kunnen dragen, zoals u treffend getoond hebt in uw inrichting van de Giacometti-tentoonstelling in Parijs?

Rémy Zaugg Ja, de gehele wereld komt en vertrekt opnieuw, zoals in een eenvoudige ademhalingsbeweging.

Koen Brams U vindt het een aanfluiting dat kunstenaars zich willen opdringen aan de anderen.

Rémy Zaugg Ook de stadstuinier wil zich opdringen aan de stad. Hij plant zijn bloemen om het even waar, hij houdt geen rekening met het geheel. Kijk om je heen. Overal zie je objecten en prullen, iedereen heeft zijn ding gedaan. Hier staat een bank, een andere heeft er een bushokje naast gezet, wat verder een teken dat een tramhalte aangeeft dat in het blauw geverfd is. Waarom? Omdat de administratie ooit beslist heeft dat al die tekens in het blauw moeten geverfd worden. Daar staan de parkeermeters, en een vuilbak. Iedereen heeft zijn klein dingetje toegevoegd, niemand heeft aan het geheel gedacht. Artistieke interventies in de openbare ruimte zijn vaak niet meer dan vervuiling, voortkomend uit het egoïsme van een kunstenaar die zich wil opdringen aan de openbare ruimte.Welke veranderingen betrachten deze werken in de openbare ruimte?

Koen Brams Hebt u een hypothese?

Rémy Zaugg Neen, omdat ik daar nog nooit over gediscussieerd heb. Alvorens me daarover uit te spreken, zou ik een studie moeten maken over deze logica, en praten met de mensen. Mijn observaties beperken zich tot wat de stadsreiniger – die in de winter ook de sneeuw verwijdert – met sculpturen voorheeft. Wat doet een stadsreiniger met de bijeengeveegde sneeuw als hij een openbare sculptuur opmerkt? Hij veegt alle sneeuw tegen de sculptuur. Intuïtief voelt hij aan dat die plek verzadigd is, en dat men er nog wat aan kan toevoegen. Een beetje meer of minder, dat speelt geen rol. Waar zet men de bakken met zand, dat men in de winter gebruikt om op de sneeuw te strooien opdat men niet zou uitglijden? Steevast in de buurt van een telefooncel, bij gebrek aan een telefooncel dan maar vlakbij een sculptuur. Een sculptuur is een object als een ander. Objecten trekken objecten aan.

De galerie

Koen Brams In de catalogus van de tentoonstelling in Mai 36 Galerie hebt u werken gepresenteerd naast objecten.

Rémy Zaugg De schilderijen waren in de wereld.

Koen Brams Dichtbij objecten, dingen. Hebben de dingen de schilderijen aangezogen?

Rémy Zaugg De schilderijen zijn zeer bescheiden. Ze wilden enkel het beeld actualiseren. Het was de fotograaf die ze daar gehangen heeft.

Koen Brams Stelt u de context in vraag door deze ingreep, door er schilderijen in op te hangen?

Rémy Zaugg Dat is uw interpretatie. In de zin dat ik de context toon, in de positieve zin van het woord, heb je gelijk. Ik stel de context tentoon. Het schilderij is minder zichtbaar dan de cactus bijvoorbeeld. De grens tussen het schilderij en de objecten, de grens is niet meer. Het schilderij dat altijd het centrum is geweest, op een sokkel werd geplaatst, moet bijna niets worden opdat wat normaal de periferie is, centrum zou worden. Het schilderij is bescheiden in afmeting, alles wat het schilderij omgeeft, is groter, of meer gekleurd. Ik veeg de grens uit.

Koen Brams U hebt hetzelfde schilderij in 24 verschillende contexten geplaatst, op deze manier neemt het schilderij toch opnieuw een centrumfunctie waar?

Rémy Zaugg Ook dat is een interpretatie. Het schilderij werd op verschillende plaatsen gefotografeerd om iets duidelijk te maken, de context fotograferen zonder schilderij had geen zin. Het schilderij actualiseert datgene wat het omgeeft, de wereld, maar niet noodzakelijk vanuit het feit dat het in het centrum staat.

Koen Brams U beschouwt het schilderij als een gebruiksvoorwerp, als een nuttig instrument?

Rémy Zaugg Ja, een instrument zoals een hamer.

Koen Brams U roept uw medeburgers op om uw schilderijen te gebruiken, maar dat is natuurlijk ook maar een metafoor?

Rémy Zaugg Nee, nee. Ze kunnen mijn schilderijen gebruiken om zich uiteen te zetten met zichzelf. Met behulp van een zeer doordachte strategie, slaag ik erin de muren, de vensters te tonen. Worden muren en vensters geactualiseerd. Het buiten komt binnen, de wereld wordt “verwerkelijkt”.

Koen Brams En het bewustzijn van de kijker wordt geactualiseerd?

Rémy Zaugg Inderdaad dat interesseert me het meest, het subject. De wereld bestaat maar doorheen het subject.

Koen Brams Het schilderij is een instrument om het subject de wereld te tonen.

Rémy Zaugg Voor ons wel, maar op een goede dag zal men er geen behoefte meer aan hebben.

Koen Brams Wat is de toekomst van de sculptuur in de openbare ruimte?

Rémy Zaugg Ik stel de vraag op een andere manier: welke bijdrage van de kunstenaar – naast zijn private praktijk in het atelier – kan de maatschappij, de stad ten nutte komen? Zopas las ik een artikel waarin gesteld werd dat niet veel artiesten tegemoet komen aan de noden van de stad. Een jonge kunstenaar kan wellicht ook niet veel uitrichten in de stad omdat de stad te ingewikkeld in elkaar zit. Aangezien de wereld complex is, moet de kunst dat ook zijn. In de openbare ruimte werken, betekent dat men moet werken met een ingenieur, een jurist, een politicus. De kunstenaar die met al deze mensen kan werken en zijn inzichten kan doen gelden, zal toch al een zekere leeftijd hebben, een zekere ervaring, en een zekere cultuur. Als ik nuttige arbeid heb kunnen verrichten ten dienste van mijn medeburgers, zij het slechts met het maken van schilderijen, dan vind ik dat ik geslaagd ben, dat ik mijn tijd niet verprutst heb.

De stad: (Arnhem)

Koen Brams Zelfs als u al de indruk hebt gehad nuttig te zijn geweest voor een stad, bent u er dan zeker van dat die bijdrage nuttig zal blijven, nemen we deze interventie in Arnhem, zal ze ooit haar nut verliezen?

Rémy Zaugg Neen, integendeel, deze bijdrage is slechts een begin. Met een begin bedoel ik dat er werk moet gemaakt worden van de oprichting van gebouwen tussen de twee bruggen. Nu houdt de stad daar op, en heeft men geen zin om te gaan wandelen langs de Rijn, omdat deze aan de periferie van de stad ligt, en men houdt niet van de periferie. Als de twee bruggen met elkaar in relatie worden gebracht en gebouwen opgericht worden, zal er tot ‘s avonds toe bijzonder veel volk verblijven op deze plek.

Koen Brams Zou het u storen dat een project op een bepaald moment zijn nut zou verliezen?

Rémy Zaugg Helemaal niet. Het is slechts een instrument. In ieder geval is het neon een zeer broos materiaal, een eenvoudig steentje kan dit project om zeep helpen. Het is geen brons. Met brons kan ik niet werken. Weet u waarom? Omdat brons onmiddellijk in verband gebracht wordt met eeuwigheid. Als een project niet meer nuttig is, mag het verdwijnen.

Koen Brams Met uw weigering om brons te gebruiken, zegt u dat uw projecten beperkt zijn in de tijd?

Rémy Zaugg Het is ongelofelijk dat er nog steeds kunstenaars zijn die gebruik maken van brons, en het soms nog beschilderen ook, alsof het hout, of een goedkoop materiaal betrof. Ze willen aanspraak maken op eeuwigheid. Het stoort me helemaal niet dat men van sommige van mijn ingrepen niet eens weet dat ik ze bedacht heb. Wat me interesseert, is het bewustzijn, en niet objecten. In dit project in Arnhem bespreek ik de slag die zich hier vijftig jaar geleden voltrok. Drie woorden wil ik vertalen in vier talen, corresponderend met de vier landen die bij de slag betrokken waren, Polen, Nederland, Duitsland en Groot-Brittannië. De woorden: “hier; daar, tegenover”. In de gemeenteraad van Arnhem hebben verschillende leden zich echter verzet tegen het feit dat deze woorden ook in het Duits zouden vertaald worden.

De stad: Münster

Koen Brams In Münster hebt u met bronzen sculpturen gewerkt, “Magd mit Ochs” en “Knecht mit Stier”, de werken van Karl H. Bernewitz. U trof de werken uit de negentiende eeuw vlakbij het gemeentehuis in uiterst penibele omstandigheden aan. Op uw aangeven kregen ze een plaats toegewezen waarin ze hun door u geïnterpreteerde functie opnieuw konden opnemen…

Rémy Zaugg Maar deze interventie is nog steeds niet voltooid. Onlangs ontving ik een brief van de burgemeester van Münster die me over mijn bijdrage en de ermee gepaard gaande problemen, interpelleerde.

Koen Brams Wat is de laatste ontwikkeling? Wat is er van de sculpturen geworden, staan ze nog steeds op de plaats waar u ze in 1987 geplaatst hebt?

Rémy Zaugg Ja, ze staan daar nog steeds. Op illegale wijze. De stad had me toelating gegeven om ze daar te plaatsen gedurende de tentoonstelling. Daarna moesten ze terug afgevoerd worden, maar ze staan er nog steeds.

Koen Brams En men heeft u nog steeds geen honorarium betaald voor deze bijdrage?

Rémy Zaugg Neen. Momenteel bereid ik een publicatie voor die alleen maar over dit werk zal handelen, met een volledig overzicht van de geschiedenis van dit werk, en met alle documenten.

Koen Brams U hebt de toenmalige functie van de werken van Bernewitz onderzocht en geïnterpreteerd. U schreef deze werken toe dat ze de bezoeker van Münster onthaalden. Op basis van deze interpretatie hebt u de werken op een plaats gezet waar ze deze functie min of meer terug opnamen. Uw bijdrage kon op grote instemming rekenen van de bevolking van Münster die bevestigd werd in haar nostalgische gevoelens. Waarom hebt u deze interpretatie niet willen uitschakelen. Of wilde u met deze nostalgische gevoelens afrekenen door een honorarium te eisen indien de werken van Bernewitz op de door u aangegeven plaats na de tentoonstelling bleven staan?

Rémy Zaugg Ik heb alleszins een discussie in Münster, en ver buiten Münster, losgeweekt over mijn bijdrage, de werken van Bernewitz, kortom over de wijze waarop men met deze oude werken, en mijn ingreep omging. En deze discussie woedt nog steeds in alle hevigheid verder. Onlangs werd ik uitgenodigd voor een solo-tentoonstelling in Münster. Tijdens de vernissage heb ik een redevoering gehouden die uitsluitend over mijn sculptuurproject handelde. De burgemeester heeft hier weet van gekregen en mij een brief gestuurd waarin hij stelde niet op de hoogte te zijn van deze geschiedenis.

Koen Brams Wat zijn jouw plannen met de sculpturen?

Rémy Zaugg Ik weet het niet, ik ben geen inwoner van Münster, ik kan alleen maar vaststellen dat de huidige oplossing verkeerd is.

Koen Brams Wat is de beste oplossing voor de sculpturen?

Rémy Zaugg Het gehele plein is afschuwelijk.

Koen Brams U wilt het gehele plein dus aanpakken?

Rémy Zaugg Ik zou een voorstel kunnen uitwerken. In 1997 vindt een nieuwe editie van “Skulptur Projekte” in Münster plaats. Men heeft me gevraagd om een theoretische tekst te schrijven. Ik heb hen geantwoord dat ik zeer geïnteresseerd ben om een dergelijke studie te maken maar dat eerst het probleem van mijn vorige bijdrage moet geregeld worden. Als men dit eenvoudig probleem, de plaatsing van de sculpturen van von Benewitz, de inrichting van het plein en de juiste inschatting van mijn bijdrage niet kan oplossen, dan moet men ook niet aan een derde editie van “Skulptur Projekte” beginnen.

Koen Brams Vindt u het problematisch dat de sculpturen niet meer de betekenis, ja, misschien zelfs de tegenovergestelde betekenis genereren die u ermee beoogde?

Rémy Zaugg Ze produceren een negatieve betekenis, ze zijn contraproduktief, dat klopt. Maar de betekenis die ze nu produceren is alleszins waardiger dan op het moment dat ik ze aantrof.

Koen Brams Misschien bekleedden de sculpturen een minderwaardige positie, maar misschien was de situatie veel helderder dan nu.

Rémy Zaugg Münster is een zeer conservatieve stad, in die zin reflecteert de huidige plaatsing van de sculpturen perfect de context.

Koen Brams De positie mag dan al de conservatieve instelling van de stad weergeven maar de confrontatie die u met uw ingreep beoogde, de confrontatie van de inwoners van Münster met hun houding ten opzichte van sculpturen, ten opzichte van kunst, ten opzichte van hun stad, realiseert u niet met de huidige plaatsing van de sculpturen. U moet de discussie blijven voeden, zoals u onlangs hebt gedaan naar aanleiding van uw tentoonstelling in Münster, hopend op een deblokkering van de situatie. Op deze manier komen we terug terecht in onze discussie over de toekomst van een project in de openbare ruimte. U moet uw projecten in de openbare ruimte steeds opnieuw evalueren?

Rémy Zaugg Werken in de openbare ruimte houdt steeds een risico in, maar dit risico is de moeite waard. Op elk moment moet je de situatie terug uitvinden, evalueren, zoals je telkens alles opnieuw in vraag moet stellen als je in het atelier werkt.

Koen Brams Onderzoekt u uw projecten in de openbare ruimte vaak opnieuw?

Rémy Zaugg Niet zo vaak. Elk project staat ook op zich, heeft een eigen geschiedenis en een eigen logica. Ik bedien me niet van een truukje dat ik herhaal. Elk project heeft een specifiek proces, en van geen enkel project kan ik stellen dat het proces reeds een eindpunt heeft bereikt. Nog geen enkel project is beëindigd.

Bovenstaande tekst is de eerste versie van een bewerking van een interview met Rémy Zaugg. De aan hem gestelde vragen vormen eveneens het uitgangspunt voor een door Rémy Zaugg zelf geschreven bijdrage. “Sonsbeek 93” kan nog tot 26 september bezocht worden. Info over Sonsbeek: Telefoonstraat 3, 6811 AS Arnhem (085/42.90.60). Later dit jaar heeft Rémy Zaugg een eenmanstentoonstelling in Galerie Ronny Van de Velde. “Vom Bild zur Welt” van Rémy Zaugg verscheen bij Verlag der Buchhandlung Walther König, Ehrenstrasse 4, 5 Köln 1.