In vereffening
Een gesprek met Isy Brachot III
Koen Brams Zou u de financiële perikelen van de galerie in kaart willen brengen?
Isy Brachot De actuele problemen van de galerie hangen natuurlijk samen met de situatie van de kunstmarkt. De Golfcrisis en de Golfoorlog hebben de kunstmarkt op een bruuske wijze verstoord. Wellicht om puur psychologische redenen liepen de aankopen van de kunstverzamelaars terug. Ons zakencijfer tuimelde fors omlaag. Het moeilijkste jaar dat onze galerie heeft doorgemaakt, was ongetwijfeld vorig jaar. In 1992 bedroeg ons zakencijfer 75 miljoen. In de eerste helf van dit jaar, van januari tot eind juli beliep ons zakencijfer reeds 157 miljoen, meer dan het dubbel van 1992, in september was het evenwicht totaal, er waren geen financiële problemen. Het is nu zeker niet makkelijk, maar dat is het voor geen enkele van mijn collega’s. We hebben bespaard op onze personeelskosten en onze investeringen gereduceerd, dat wil zeggen dat we onze uitgaven voor catalogi hebben teruggebracht, net zoals ons publiciteitsbudget. Het wezenlijke probleem dat de galerie treft, heeft te maken met de banken waarmee we reeds jaren werkten. Bij het uitbreken van de Golfoorlog hebben we in een vergadering met de vijf banken een programma voorgesteld met betrekking tot de twee volgende jaren. Alhoewel we zware inspanningen hebben geleverd, hebben we dat programma niet volledig kunnen uitvoeren zoals we gehoopt hadden. Omdat de economische crisis veel sterker uitpakte dan voorzien, hebben we een uitstel van een jaar gevraagd. Dat is uiteindelijk geweigerd door één bank. Wanneer één bank het verstrekte krediet terugvordert, wensen de andere banken zich te beschermen en het geleende geld eveneens terug te krijgen. De banken hebben een bewarend beslag op onze stock gelegd en onze bankrekening geblokkeerd. De enige oplossing die weerhouden werd door de handelsrechtbank bestond erin de onderneming te ontbinden met het oog op een nieuwe structuur. Voorlopig hebben we een failliet vermeden dat een volledige en onmiddellijke aanbieding van onze stock op de markt zou betekend hebben. Aan de rechtbank hebben wij de toestemming gevraagd om werken te kunnen blijven verkopen in het belang van de kunstenaars en de kunstmarkt.
Koen Brams In de kranten konden we lezen dat het door de banken verleende krediet 300 miljoen bedraagt?
Isy Brachot Dat klopt, met de intresten loopt het krediet op tot 300 miljoen maar er is een stock van een miljard. Op dit moment genieten we de bescherming van de rechtbank. Deze oplossing maakt het ons mogelijk om andere investeerders te zoeken die geld willen inbrengen in het kapitaal van de onderneming. Zolang we de toelating hebben om ons werk te doen, moet de galerie haar deuren niet sluiten wat heel concreet betekent dat we nog tentoonstellingen organiseren van Leo Copers, Michel Mouffe en anderen.
Koen Brams En de artiesten zijn bereid om hun werken in deze omstandigheden tentoon te stellen?
Isy Brachot Wij waren blij verrast met de solidaire reacties in de pers. De pers heeft ons bijzonder krachtig gesteund. Maar de reacties van de kunstenaars waren ook zeer stimulerend, en niet alleen van de artiesten die door de galerie vertegenwoordigd worden. Ook enkele politici hebben hun hoop uitgedrukt dat onze galerie zou kunnen blijven voortbestaan. Maar de problemen situeren zich duidelijk op een ander front, met name bij de banken, en dan één bank in het bijzonder.
Koen Brams Welke bank?
Isy Brachot In de huidige situatie houd ik eraan de naam van deze bank niet vrij te geven. Mochten de zaken toch faliekant aflopen dan plaats ik eenieder voor zijn verantwoordelijkheid.
Koen Brams Wat zijn de krachtlijnen van uw vereffeningspolitiek? Wilt u werken verkopen om de banken terug te betalen? U weet toch dat uw verkoopbeleid met meer dan gewone interesse zal gevolgd worden, meer bepaald welk kunstwerk voor welke prijs de deur uitgaat. Gaat u nu bij voorkeur werken verkopen van gereputeerde, overleden artiesten, of eerder werken van nog levende of jonge kunstenaars?
Isy Brachot Ik heb helemaal geen prioriteit met betrekking tot de verkoop van werken. Ik wil de beheersstructuur van de galerie stabiliseren opdat we opnieuw zouden kunnen doen wat we al gedurende lange tijd doen: aan de kunstliefhebber die werken verkopen die hij graag in zijn bezit wil hebben.
Koen Brams Wat u nu tracht te verkopen, wordt toch met argusogen door kunstliefhebbers en -financiers gevolgd? Bent u zich daarvan bewust?
Isy Brachot De tentoonstelling van Xiao Xia is een echt succes. De tentoonstellingen van Copers en Mouffe zullen dat ook zijn. Ik heb nooit kunstwerken versjacherd en zal dat ook nooit doen. Dat weiger ik te doen.
Koen Brams Maar u hebt aan het gerecht toch de toestemming gevraagd om niet alleen werken naar aanleiding van tijdelijke tentoonstellingen te verkopen maar ook werken uit de stock?
Isy Brachot Wij willen dat de galerie haar activiteiten gewoon voortzet en werken kan blijven verkopen aan de gewone prijs. Er is geen enkele reden om niet te verkopen. Het is mijn beroep om kunstwerken te verkopen. Het is natuurlijk best mogelijk dat door de houding van de banken, en één bank in het bijzonder, wij verplicht zullen worden om de deuren te sluiten. Als de rechtbank ons verplicht, hebben we geen andere keuze meer maar ik hoop dat de kunst en het gerecht een mooi huwelijk zullen aangaan om de artiesten en de kunstmarkt in het algemeen in veiligheid te brengen. Op het moment dat onze galerie zou verdwijnen, zou er zonder meer een leemte ontstaan. Geen enkele galerie in België beoefent de kunsthandel op onze wijze. Onze galerie heeft een lange traditie, de inhoudelijke ontwikkeling is logisch, ze legt met name een relatie tussen de historische stroming van het surrealisme met de hedendaagse kunst, zoals Leo Copers en Guillaume Bijl, om maar enkel hen te noemen. Op het commerciële niveau heeft onze galerie eveneens belangrijke initiatieven genomen, het was de eerste Belgische galerie die zo nadrukkelijk op zoveel internationale beurzen aanwezig was. Dat was de stimulans voor mijn collega’s om dezelfde stap te zetten en een van de factoren die het succes van de Belgische kunst in het buitenland heeft bepaald.
Koen Brams Waarom wensen de banken niet dat u de werken uit de stock verkoopt?
Isy Brachot Men kan zich een aantal vragen stellen: willen ze de werken zelf in hun bezit krijgen? Of willen de banken de werken zelf verkopen? Dat is onbegrijpelijk want er is niemand beter in staat deze werken te verkopen dan wij. Als een beroemd Londens veilinghuis deze werken zou aanbieden, dan zou nooit de actuele waarde van de stock kunnen gehaald worden, nooit zou een dergelijke veiling een miljard opbrengen, of 980 miljoen om precies te zijn. De banken vergissen zich als ze zo gehaast te werk willen gaan en de verkoop niet overlaten aan een gekwalificeerd handelaar.
Koen Brams Welke werken zouden de banken willen behouden, hebt u daar enig idee van?
Isy Brachot Nee, maar een deel van de stock interesseert de banken duidelijk.
Koen Brams Welk deel?
Isy Brachot Dat deel is vrij bekend denk ik, het klassieke gedeelte met name, met werken van Magritte, Delvaux, Broodthaers, Panamarenko.
Koen Brams U praat voortdurend over een strijd, een strijd met de financiële sector?
Isy Brachot Het is een strijd voor de artiesten, voor de kunsthandelaars, voor de kunstmarkt in het algemeen. Het is niet normaal dat financiële instellingen die enorme winsten maken op dit moment, zich van die sectoren ontdoen die het minst winstgevend zijn want het is waar dat kunst niet veel opbrengt. Ze maken gebruik van kunst om zelf tentoonstellingen in te richten maar dat dit slechts een alibi is, maken ze duidelijk door op hetzelfde moment niet de verdediging van de kunst op zich te nemen. Maar u kent het beroemde adagium: een bank biedt u een paraplu aan als het goed weer is, maar van zodra het slechter weer wordt, sluit ze de paraplu.
Koen Brams Waarom hebt u ooit een beroep gedaan op de banken?
Isy Brachot De prijs van de kunst schoot de hoogte in. We konden dat niet blijven financieren. Op dat moment hebben we de hulp van de banken ingeroepen. Enkel omdat we onze efficiëntie en onze know how konden aantonen, hebben de banken geïnvesteerd.
Koen Brams Enkele jaren geleden hebben de banken enorm geïnvesteerd in de kunstsector. Nu willen ze zich terugtrekken maar kunt u me uitleggen in welke mate de interesse van een bank verschilt van deze van een kunsthandelaar?
Isy Brachot Dat is zeer eenvoudig en duidelijk. Ten eerste hebben de banken in België niet enorm geïnvesteerd in de kunstsector, dat is vooral in Frankrijk en in andere landen gebeurd. De Franse banken hebben praktisch aan alle galeries in Parijs geld geleend. Het Franse ministerie van cultuur heeft de banken zelfs gevraagd om niet te insisteren op een onmiddellijke terugbetaling van het geleende geld en de intresten, om de crisis voorbij te laten waaien. In Frankrijk hebben de banken een echte inspanning geleverd. In de afgelopen vijfentwintig jaar dat ik de galerie leid, heb ik de banken stapje voor stapje kunnen engageren om krediet te verlenen. Dat heeft jaren zonder problemen gewerkt. Er waren twee moeilijke periodes: in 1973, op het hoogtepunt van de oliecrisis, en in 1980 en 1981. Als de banken nu, zoals toen, vertrouwen hadden gesteld in mijn beleid, dan zou er geen enkel vuiltje aan de lucht geweest zijn. Het moeilijkste moment had ik immers al achter de rug, met name eind 1991, en het boekjaar 1992.
Koen Brams Hoe is dat vertrouwen dan geschokt?
Isy Brachot Dat weet ik ook niet, ik begrijp het niet. Mijn advocaten ook niet trouwens.
Koen Brams Een bank wil winst maken…
Isy Brachot Dat is normaal, het is hun beroep. Maar op een moment dat er bijzonder veel geld verdiend wordt, profiteert men ervan om alle minder rendabele of risicovolle activiteiten af te stoten. Op het niveau van de rentabiliteit kan de kunst de banken geen goede papieren voorleggen. Op korte termijn is de rentabiliteit van kunst zeer laag. Als galerist beogen wij eerder de rentabiliteit op lange termijn. Een bank verschaft bij voorkeur geen krediet op lange termijn, maar hadden ze er dan mee moeten beginnen, met het investeren in kunst?
Koen Brams In 1970 en in 1980 hebben ze u wel gesteund?
Isy Brachot Toen hebben ze niet aangedrongen op de terugbetaling van het verleende krediet, dat klopt.
Koen Brams U tracht de aandeelhoudersstructuur te reorganiseren. Wilt u in deze operatie de diverse Belgische overheden een rol laten spelen?
Isy Brachot Geen enkele rol. Men zou het kunnen betreuren, of niet, maar misschien is het normaal dat ze daarin geen rol spelen want ze kunnen zich toch niet inlaten met de moeilijkheden van een privé-onderneming, zelfs als men zich zou kunnen voorstellen dat deze galerie niet helemaal een privé-onderneming is. Ze speelt immers een belangrijke culturele en sociale rol, zowel in Vlaanderen, Wallonië als Brussel.
Koen Brams In deze omstandigheden zoekt u geen contact met mensen uit de publieke sector?
Isy Brachot Neen. Ik denk dat deze galerie een privé-onderneming moet blijven, met de steun van de overheid zou de galerie ook haar onafhankelijkheid verliezen wat juist haar kracht uitmaakt.
Koen Brams In een recent interview stipte u toch aan dat het u positief stemde dat de banden tussen de kunst, meer bepaald de hedendaagse kunst, en de politieke wereld werden aangehaald?
Isy Brachot Maar je mag het financiële aspect niet verwarren met… ik heb nooit gezegd dat ik niet wil samenwerken met de overheid, maar dat is nog iets anders dan het vragen van geld aan de overheid. Dat zou ik niet willen, tegen elke andere vorm van samenwerking daarentegen zeg ik niet neen. Sinds een tiental jaren is er een veel grotere samenwerking tussen de private en de publieke sector, waarvan ik hoop dat ze nog zal groeien.
Koen Brams Maar de overheid investeert toch in sectoren in moeilijkheden, zoals de steenkoolmijnen en de metaalbedrijven?
Isy Brachot In deze sectoren speelt het probleem van de werkgelegenheid mee. De werkgelegenheid in de galeries is niet erg groot en is dan ook geen argument voor het vragen van steun. Ook de artiesten moeten onafhankelijk kunnen blijven werken. Maar de culturele uitstraling waarvoor de galeries borg staan, zou de banken tot een financiële bijdrage moeten verplichten.
Koen Brams Hoeveel mensen stelt u momenteel te werk?
Isy Brachot Vier.
Koen Brams Als we de geschiedenis van deze galerie overlopen, moeten we tot de conclusie komen dat deze galerie politieke waarden heeft verdedigd. Uw grootvader was de uitgever van een magazine dat niet “L’art moderne”, of “L’art contemporain” heette, maar “L’art belge”. Uw vader en uw grootvader hebben deze politieke waarden – een behoudend nationalisme – nadrukkelijk aan de orde trachten te stellen in hun artistiek en extra-artistiek programma. Op een gegeven moment, en met name op het moment dat de galerie onder uw leiding kwam, heeft dit nationalistische programma plaatsgemaakt voor een pleidooi voor de Europese dimensie, bijvoorbeeld met tentoonstellingen als “Europa zonder grenzen”. Gaat u met deze analyse akkoord, en vindt u ook dat de rol die de politiek in uw artistiek en extra-artistiek programma heeft gespeeld tamelijk uniek is in België, en misschien wel in de wereld?
Isy Brachot Aan die analyse heb ik niets toe te voegen. Het is inderdaad zo dat deze galerie steeds geambieerd heeft een publieke rol te spelen. Het is een ambitie die we reeds 78 jaar waar trachten te maken.
Koen Brams Hebt u de hoop dat deze publieke rol ook gehonoreerd zal worden door de diverse overheden van dit land. Verwacht u – eindelijk – een wederdienst?
Isy Brachot Daar kan ik moeilijk over oordelen maar het is goed dat u de vraag stelt.
Leo Copers en Pascal Bernier stellen tot 27 november in de galerie tentoon. Galerie Isy Brachot bevindt zich aan de Louizalaan 62A, 1050 Brussel (02/511.05.25).