JCJ Vanderheyden bij Kristof De Clercq Gallery
Hoewel JCJ Vanderheyden (1928-2012) mag worden bestempeld als een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse kunstenaars, werd hij in België vooralsnog weinig onder de aandacht gebracht. Een tentoonstelling in 1999 samen met Agnes Maes en Peer Veneman (Galerie De Gryse, Tielt) en vorig jaar een eerste museale presentatie in de groepstentoonstelling Zeitraum (Raveelmuseum), behoren tot de zeldzame momenten waarop werk van hem te zien was. Kristof De Clercq Gallery vond het hoog tijd om hierin verandering te brengen en pakte uit met een mooie presentatie.
De selectie bevatte schilderijen, grafisch werk en foto’s, voornamelijk uit de jaren tachtig en negentig. De niet-chronologische opstelling maakte duidelijk dat de kunstenaar over verschillende media heen eenzelfde gevoeligheid vertoont. Een heel aantal schilderijen lijkt op het eerste zicht abstract. Die neiging tot abstractie en de minimalistische beeldtaal, zouden kunnen doen vermoeden dat het Vanderheyden louter om een reflectie op het medium schilderkunst te doen is. De werken met realistische motieven tonen echter dat dit allesbehalve het geval is: zo kan Bent Horizon (1981), een doek met een liggend formaat waarin een witte en blauwe strook gescheiden worden door een gebogen lijn, als een besneeuwd landschap worden gelezen. Een halfcirkelvormig doek in gele tinten (Yellow Sun, 1983) suggereert een zon met lichtkringen eromheen. Realistische motieven zijn uiteraard ook in de fotografische werken te zien. Midnight Sun (2003) – een inkjetprint op doek – toont een foto genomen vanuit een vliegtuig. Door het bolle vliegtuigraam met afgeronde hoeken is een landschap te zien dat net als Bent Horizon in een witte en blauwe zone is verdeeld – het besneeuwde land en de blauwe lucht – die van elkaar gescheiden worden door een gebogen (horizon)lijn.
Realistische en abstracte werken blijken voortdurend te interfereren. Zonder titel (staande horizon) is een klein abstract werkje – zo dun als een lat – waarin strookjes wit en roze opnieuw door een gebogen (oranjegele) lijn worden gescheiden. Door het staande formaat gaat de landschappelijke referentie verloren, maar de titel herinnert ons aan de realistische oorsprong van het motief. Checkerboard (1987), een shaped canvas in de vorm van een onregelmatige vierhoek met een onregelmatig (dambord)patroon van witte en zwarte vakjes, lijkt op het eerste zicht volledig abstract. Zowel de vorm van het canvas als de vervormingen in het dambordpatroon resoneren echter met het bolle vliegtuigraam in Midnight Sun.
De tentoonstelling spant zich op tussen de weidsheid van de blik uit een vliegtuig en de beperking en intimiteit van het atelier. Titels als Studio en Screen in Studio geven reeds ondubbelzinnig aan dat de leefomgeving van de kunstenaar in zijn werk betrokken werd. Vanderheydens studio speelt evenzeer een hoofdrol in de video Het verlaten atelier. In dit eerbetoon, gerealiseerd door de bevriende kunstenaar L.J.A.D. Creyghton, worden Vanderheydens opvattingen over zijn artistieke praktijk uiteengezet. Hoewel Vanderheyden een uiterst aangename man blijkt te zijn, die zich zonder voorbehoud uitspreekt over zijn leven als kunstenaar, voegen zijn woorden opvallend weinig toe aan zijn werk. Dat werd in deze kleine tentoonstelling echter op een verrassend complete manier belicht.
• JCJ Vanderheyden, 13 september – 25 oktober, Kristof De Clercq Gallery, Tichelrei 82, 9000 Gent (09/223.54.34; kristofdeclercq.com).
