kunstonline.info
De zoektocht naar een instrument voor online kunsthistorische documentatie
Iedereen die al eens de naam van een Vlaamse kunstenaar in een internetzoekmachine intikte, vond er heel diverse websites: de persoonlijke pagina’s van de kunstenaar, de websites van de kunstorganisaties waar ze tentoonstelden en diverse informatieve websites: Wikipedia, de Uit-Databank, de BAM-website en vaak ook een pagina van kunstonline.info. In dit themanummer over (kunst)(enaars)archieven wil ik de context van deze webpagina’s schetsen en de geschiedenis van dit project in herinnering roepen.
On Line startte in 1997 als een artistiek project rond kunstenaarsprofielen en het gebruik van databanktechnologie daarbij. In dat jaar organiseerde de Vlaamse Gemeenschap een uitwisselingsproject met Catalonië, waarvoor zeven artistieke projecten in een globaal programma gegoten werden. In de rand daarvan was een evenement voorzien van de Belgische galeries, dat door een samenspel van factoren werd toevertrouwd aan Lieve Laporte. Zij koos niet voor een klassieke beursformule, maar voor netwerkevents en een tijdelijk documentatiecentrum in de kunstacademie. Het idee om de informatie van de galeries samen te brengen met de bestaande boeken en catalogi, bleek een titanenwerk te worden: de aangeleverde kunstenaarsprofielen waren niet altijd correct, soms ontoegankelijk geformuleerd en doorgaans niet in overleg met de kunstenaars zelf tot stand gekomen. Als reactie hierop verschoof de focus van het project naar de interactie met de kunstenaars, waarbij zowel over keuzes van beelden als over de ordening en structuur van hun CV werd gedialogeerd.
Op vraag van een aantal van de betrokken kunstenaars en geïnspireerd door het internet-enthousiasme van de dot-comperiode, besliste Lieve Laporte om het project na afloop van het evenement verder te zetten en de ontwikkelde software verder uit te bouwen tot een volledig internetplatform voor het informatiebeheer over de beeldende kunst in België sinds 1945. De basisdoelstelling was drievoudig: informatie ordenen en publiceren, samenwerking tussen kunstinstellingen faciliteren en overleg organiseren met de kunstenaars over hun documentatie en archief. Op langere termijn zou dit heel nieuwe perspectieven en analyses mogelijk maken.
Na het experiment in Barcelona zijn een aantal opties vastgelegd, die bepalend zijn gebleven voor het project. Omdat de informatie in zo’n uiteenlopende vormen doorgestuurd werd en er nog geen wijd geaccepteerde beschrijvingsstandaarden waren voor beeldende kunst, is een ontwerp gemaakt voor een centrale databank op maat, waar alle gebruikers via dezelfde interface informatie konden invoeren en bewerken. Met webservices kon die informatie nadien op compleet andere manieren en plekken getoond worden. Een koppeling van deze data aan de systemen die musea gebruiken om hun collectiedocumentatie en/of hun bibliotheek te beheren, was niet voorzien.
Om het hergebruik van de informatie in het centrale systeem niet te bemoeilijken, werd een soort publiekdomeinlicentie gebruikt voor de data: niemand kon zich nog de enige eigenaar noemen. De open content filosofie had op dat moment in Vlaanderen nog helemaal geen ingang gevonden en ook de methodes om met user generated content om te gaan waren nog niet echt bekend. Informatie zou in de kleinst mogelijke eenheden circuleren. Zelfs in de databankstructuur is dat te herkennen: door de gekozen relationele architectuur worden zelfs de eenvoudigste feiten bewaard als relaties, zodat ze maximaal herbruikbaar zijn. Maar vanuit het perspectief van duurzame archivering en ontsluiting van die informatie, is het transparant documenteren van herkomst en wijzigingen van de data veel moeilijker met dit type databankarchitectuur. Dat blijkt ook uit de website kunstonline.info zoals we die vandaag aantreffen: het is niet meer te reconstrueren waarom bepaalde gegevens wel en andere niet opgenomen zijn en op welke bronnen eventuele tegenstrijdige informatie teruggevoerd kan worden.
Van 2001 tot 2006 kon vzw On Line voor deze taken beroep doen op een structurele subsidie van de Vlaamse Gemeenschap, eerst als centrum voor beeldende kunst, vanaf het Kunstendecreet (2004) als werkplaats. In de beginjaren was het onbelangrijk of het project eerder een informatieve databank over kunst dan wel een open datasysteem door en voor kunstenaars zou worden. Door de focus op kennisverwerving en de sterke innovatieve ambities in de informatievisualisering en databankinterface van het project was het verschil met gesubsidieerde artistieke onderzoeksprojecten kleiner geworden.
1999
Jaarwerking beeldende kunst
18.000 €
2000
Jaarwerking beeldende kunst
49.500 €
2001
Centrum voor beeldende kunst
124.000 €
2002
Centrum voor beeldende kunst
170.000 €
2003
Centrum voor beeldende kunst
180.000 €
2004
Monodisciplinaire werkplaats beeldende kunst
120.000 €
2005
Monodisciplinaire werkplaats beeldende kunst
120.000 €
De verwachtingen groeiden razendsnel: eerst om publiek toegankelijk en doorzoekbaar te worden op het internet, alsook om volledige en correcte informatie over alle relevante kunstenaars te kunnen aanbieden. Op piekmomenten werd er met man en macht gescand om zoveel mogelijk context en afbeeldingen in de databank op te nemen. Op dit punt was het ook hoog tijd om het project meer als een IT-project te organiseren en te beheren (fasering en iteraties…), maar dit werd achterwege gelaten, wellicht omdat het niet paste bij de artistieke roots van het project. Ten slotte kwamen er ook nog verwachtingen bij over het artistieke gebruik van de informatie, zeker in de jaren dat On Line als artistieke werkplaats werd gesubsidieerd. Daar is het dan ook fout gegaan: de verwachtingen van publiek en subsidiënten konden onmogelijk ingelost worden en de subsidiëring werd stopgezet.
Terugkijkend naar de grootte van de subsidiebedragen, bedoeld voor zowel softwareontwikkeling als inhoudelijke dataverwerking, lijkt het dat kunstonline.info bijna bij voorbaat gedoemd was om spaak te lopen, zelfs als er niets fout liep onderweg. Maar er waren in de loop van het project heel veel problemen met de diverse softwareleveranciers en in het projectmanagement. In de beginfase was de databank alleen als Filemakerapplicatie beschikbaar. Daarna is de keuze gemaakt om met Macromedia Flash een slimme interface te bouwen. Bij het lanceringsevent in september 2003 was die klaar, maar toch is er gekozen om die software niet te demonstreren. Integendeel, op dat moment is beslist tot een volledige redesign en een nieuwe implementatie met louter openbronsoftware. Snel daarna is een eerste versie gemaakt (nu nog online toegankelijk als levelTWO: www.kunstonline.info/database/php/home.php) en vervolgens nog een tweede versie (nu nog online als levelONE: www.kunstonline.info). Na het stopzetten van de subsidie is de databank achter de publiek toegankelijke website bevroren en sinds 2006 is de website amper nog gewijzigd.
Lieve Laporte en Jan Mast hebben de software sindsdien discreet verder afgewerkt, zodat er nu ook een heel volledige admin-tool (meertalig, permissies en rollen…) beschikbaar is voor de betalende klanten. Vooral voor www.kunstbezitvlaamsbrabant.be is de software verder uitgewerkt tot een managementsysteem voor een kunstcollectie, waarbij geput kan worden uit de achterliggende databank. Gebruikers kunnen de verschillende stukjes informatie nog steeds heel gemakkelijk delen met de andere gebruikers van de software, maar een omvattende publieke bron van kunsthistorische documentatie is dit project duidelijk niet meer.
