Leo Gestel. De mooiste modernist
Het Singer Museum in Laren presenteert de eerste overzichtstentoonstelling in de afgelopen twintig jaar van Leo Gestel (1881-1941). Gestel past in de rij van modernisten die in Laren en omgeving hebben gewerkt, precies de groep kunstenaars waar het collectie- en tentoonstellingsbeleid van het Singer Museum zich in hoofdzaak op richt – in het najaar 2011 organiseerde het al een Sluijtersretrospectieve (zie De Witte Raaf nr. 154). De beste werken uit de eigen collectie worden aangevuld met een indrukwekkende lijst aan bruiklenen, waarvan opvallend veel uit particulier bezit en uit de kunsthandel.
Leendert Gestel was afkomstig uit een artistieke familie en volgde een opleiding tot tekenleraar in Amsterdam. Hij koos al snel voor het vrije kunstenaarsbestaan en in 1904 betrok hij een atelier in de Amsterdamse volksbuurt De Pijp. Zijn bevriende collega’s gaven hem de bijnaam ‘Leonardo’, naar Da Vinci – sindsdien ondertekende hij zijn werk met ‘Leo’ Gestel. Gestel zocht heel zijn artistieke loopbaan naar vernieuwing en liet zich hierbij inspireren door de nieuwste ontwikkelingen uit Parijs. Zo werkte hij beurtelings in pointillistische, fauvistische, luministische, kubistische en futuristische trant. Na de Eerste Wereldoorlog koos hij voor een donkerder palet en een meer expressionistische schilderswijze. Gestels voorkeur voor verandering blijkt ook uit zijn vele verblijfplaatsen. Hij wisselde Parijs, Mallorca, Duitsland, Italië en Vlaanderen af met Amsterdam, Laren, Bergen, de Beemster en ten slotte Blaricum, waar hij in 1941 op zestigjarige leeftijd overleed.
De curatoren Anne van Lienden en Caroline Roodenburg-Schadd kiezen voor een monografische opzet, waarbij enkel van Gestel origineel werk wordt getoond. Zo willen ze Gestel niet langer als ‘navolger of tijdgenoot van’ presenteren, maar alle aandacht naar het specifieke karakter van zijn oeuvre laten gaan. Gelukkig worden de relaties met contemporaine kunstenaars niet zonder meer genegeerd. Iedere zaaltekst wordt vergezeld door reproducties van werk van onder anderen Mondriaan, Picasso en Braque. Op deze manier worden de stilistische referenties en ontleningen van motieven duidelijk zonder dat het werk van deze toonaangevende kunstenaars dat van Gestel overstemt. Toch heeft die strikt monografische opzet ook nadelen. Soms was het wél nuttig geweest om Gestels werk met dat van anderen te combineren – zo is het jammer dat Staand naakt, op de rug gezien van Sluijters, een schenking uit 2013, niet in deze tentoonstelling is geïntegreerd. Het had duidelijk gemaakt hoezeer Gestel en Sluijters anno 1910 op eenzelfde golflengte zaten en op gelijkaardige manier met het naaktgenre experimenteerden.
Met uitzondering van de zalen met werken op papier, zijn de ruimtes in een lichte, neutrale kleur gegoten. De kunstwerken krijgen voldoende ademruimte en kunnen ten volle tot hun recht komen. De zaalteksten kennen eerder een eenzijdige insteek. Titels als ‘op het randje van pervers’ Naakten en portretten 1909-1912 zijn geïnspireerd door de eigentijdse kunstkritiek en ook de zaalteksten refereren vaak aan de receptie van Gestels kunst. Het materiaal dat gebruikt wordt om Gestels werk te contextualiseren, is eerder aan de anekdotische kant. Zo siert een foto van het legendarische atelier ‘Jan Steenzolder’ in Amsterdam de introductiezaal en vormt een idyllisch kiekje van Leo, Zus Boendemaker en An Gestel in Mallorca een blikvanger in de grootste ruimte. Ook de gratis audiotour vertrekt vanuit Gestels persoonlijke ervaringen. De kunstenaar is zogezegd zelf aan het woord en vertelt zijn levensverhaal. Het valt op dat het belang van Gestels beschermheer Piet Boendermaker in deze presentatie slechts beperkt aan bod komt. Dit is mogelijk een bewuste keuze omdat er momenteel in het Stedelijk Museum Alkmaar een volledige tentoonstelling aan deze mecenas wordt gewijd.
De tentoonstelling beslaat negen zalen. Ze is in de eerste plaats thematisch opgebouwd, maar volgt grosso modo ook de chronologie van Gestels carrière. Het levert een duidelijke, zij het wat voorspelbare structuur op die toelaat de grote variëteit van Gestels oeuvre uit de doeken te doen. Zijn vroege figuurstukken met pointillistische en naar mijn idee zelfs symbolistische invloeden vormen de aanzet. Dan passeren de vibrerende landschappen en naakten, en de caleidoscopische bloemstillevens en portretten de revue.
Een constante in de gehele opstelling is Gestels fascinatie voor vrouwelijk schoon, dat in verschillende gedaantes opduikt. Als een voyeur verbeeldt hij kuise dames die opgaan in hun decoratieve interieurs – Gestel was niet voor niets een decorateurszoon – naast onbeschroomde, sensuele naakten tegen contrasterende kleurvlakken. Ook mysterieuze vrouwen met blinkende kijkers en figuren in de trant van het Vlaamse expressionisme komen aan bod. Toch is de ruimste zaal gevuld met gefragmenteerde, kubistische landschappen uit Beemster, Mallorca en Italië. Hiermee lijkt de algemene aanname te worden bevestigd dat Gestel het meeste uitblonk in zijn kubistisch werk.
Binnen de klassieke structuur van de tentoonstelling vormt de zaal die volledig is gewijd aan Gestels tekentalent een verrassing. Er zijn zowel monumentale krijttekeningen als kleinere karikaturen te zien. In de laatste zaal hangen enorme wintergezichten, waarbij het wit van het papier is uitgespaard om sneeuw te suggereren.
In 1929 vernietigde een brand Gestels atelier te Bergen en meer dan vierhonderd werken. Dat hij er de moed niet bij verloor, bewijzen de monumentale figuur- en natuurstukken uit zijn laatste levensjaren, waarmee de expositie afsluit. In de slotzin van de laatste zaaltekst wordt Gestel toepasselijk geciteerd: ‘Ik heb het gevoel alsof ik nog maar pas begonnen ben.’
Na het zien van deze presentatie heb ik mijn twijfels of Gestel wel ‘de mooiste modernist’ kan worden genoemd, maar de tentoonstelling slaagt er in ieder geval wel in een degelijk overzicht te bieden van de vele facetten van Gestels oeuvre. Een titel als Leo Gestel. De eclectische modernist was wellicht toepasselijker geweest.
• Leo Gestel. De mooiste modernist, tot 7 juni in Singer Laren, Oude Drift 1, 1251 BS Laren (035/539.39.39; singerlaren.nl).
