Marcel Broodthaers, L’exposition à la galerie MTL, 13 mars – 10 avril 1970, 1970. Collection Musée national d’art moderne, Centre Pompidou, Parijs

De toegang tot de archieven van het Centre Pompidou is vrij gemakkelijk. De website www.centrepompidou.fr geeft al heel wat informatie. Via de Espace professionnel, Chercheurs et étudiants en Resources en ligne komt men bij de Archives terecht. Hier kan men sommige archiefstukken online consulteren (beeld en geluidsmateriaal van interviews, symposia en debatten, persberichten, pedagogische dossiers…), telefonisch of per mail vragen stellen, of een afspraak maken om de archieven persoonlijk te raadplegen.

De verzameling van het Musée national d’art moderne (meer dan 60.000 nummers) staat volledig online. De zoekfunctie ‘Broodthaers’ levert 11 werken op, waaronder L’exposition à la galerie MTL, 13 mars – 10 avril 1970, 1970 (AM 1985 – 189). Hier vindt men drie afbeeldingen en de volgende tekst: ‘Oeuvre en 3 dimensions, Installation 67 feuillets de dimensions variées (textes manuscrits et dactylographiés, dessins au stylo-feutre, au stylo à bille, à l’encre et aux crayons de couleur) présentés dans 3 cadres sous plexiglas, une chemise marron, une bobine de film 16 mm couleur 7’ intitulé MTL-DTH, le catalogue de l’exposition, 7 photographies documentaires de l’installation de 1970. Papier, photographie, bois. Dimensions de l’installation variables. 1 cadre de 304 x 84 cm et 2 cadres de 203 x 65,5 x 4,5 cm. DIMENSIONS AVEC CADRE: (84,5 x 304,5 x 4,5 cm) en Juin 2010 TYPE DE PROTECTION: Dimensions de l’installation variables 1 cadre de 304 x 84 cm et 2 cadres de 203 x 65,5 x 4,5 cm. Achat 1985. Inv. AM 1985-189’

Ook al de nummers van de gespecialiseerde Bibliothèque Kandinsky staan online. De zoekfunctie Broodthaers levert 309 vermeldingen op. In combinatie met MTL, slechts één, de catalogus van de tentoonstelling MTL in Deurle uit 1973.

Om de archieven van de verzameling persoonlijk in te kijken volstaat het om per mail een gemotiveerde aanvraag in te dienen en een afspraak te maken. De archieven van de verzameling van het Musée national d’art moderne bevinden zich in een afzonderlijk gebouw recht tegenover het Centre Pompidou. De dienst beschikt slechts over één documentalist, een oudere dame die zowat het geheugen van de verzameling is. Bereidwillig bezorgt ze de nodige stukken en waar nodig geeft ze uitleg. Het dossier Marcel Broodthaers, L’exposition à la galerie MTL, bestaat uit een map met foto’s, fotokopieën en enkele handgeschreven documenten. Daarbij zijn verschillende categorieën te onderscheiden.

1. Tentoonstelling van het werk buitenshuis.

2. Presentatie binnenshuis.

3. Tentoonstelling van het werk voor de aankoop.

4. Aanwijzingen voor de opstelling.

5. Fotokopieën van elementen uit het werk.

6. Zaaltekst presentatie Centre Pompidou in 1988.

7. Fotokopieën van teksten in verband met het werk.

8. Losse nota’s, met de hand geschreven.

1. In een afzonderlijke map zit een lijst van de plaatsen waar het werk sinds de aankoop werd tentoongesteld, aangevuld met enkele fotokopieën uit de betreffende catalogi: Marcel Broodthaers, Jeu de Paume – Reina Sofia, 1991-92; Marcel Broodthaers, Cinéma, Barcelona (Fondació Antoni Tàpies), Düsseldorf (Kunsthalle), Santiago de Compostela (Centro Galego de Arte Contemporaneo), Berlijn  (Nationalgalerie), 1997-98; Marcel Broodthaers, Paleis voor Schone Kunsten, Brussel, 2001; Marcel Broodthaers, La conquête de l’espace, Nantes, Musée des Beaux-arts, 2004. Enkel van de opstelling in Nantes zitten er twee foto’s in het dossier. De lijst werd sinds 2006 niet meer geactualiseerd. Waarschijnlijk waren er sindsdien geen andere bruiklenen meer. Van bruikleenfiches of correspondentie over de bruiklenen is er in het dossier niets terug te vinden.

2. In eigen huis werd het werk twee keer tentoongesteld. In het dossier zit een foto van de opstelling uit 1986 met de vermelding ‘installation inexacte, doit être presentée sur 2 trétaux’. Op een foto van de opstelling van 1988 zien we inderdaad twee schragen.

3. Tussen de installatie in de galerie en de aankoop door het Musée national d’art moderne is het werk slechts één keer tentoongesteld, in 1977 op de herdenkingstentoonstelling André Beullens, Marcel Broodthaers, Amedée Cortier in het Museum van Hedendaagse Kunst te Gent. In het dossier bevinden zich geen foto’s van deze tentoonstelling, wel twee etiketten van het museum die zich op de achterkant van de kaders bevonden. Hierop is enkel de naam van de kunstenaar en de naam en het adres van de bruikleengever vermeld. In potlood is het ene etiket gemerkt als A, het andere als B.

De etiketten zitten in een omslag met de vermelding: ‘Broodthaers, Musée – Gent, 2 panneaux / 2×16 feuilles’.

4. Verder zitten er in het dossier ook foto’s en fotokopieën met aanwijzingen voor de opstelling van het werk. Vijf kaders aan de muur (van links naar rechts) en twee kaders in de vitrine, één onder kader 4 en één onder kader 5.

5. Het dossier bevat ook een fotokopie van de catalogus MTL, 13/3/70 – 10/4/70, die tevens deel uitmaakt van de installatie en die, in tegenstelling tot met de hand geschreven documenten en briefwisseling, probleemloos gefotokopieerd mocht worden. Daarnaast is er een map met 27 fotokopieën van tekeningen en manuscripten uit de installatie.

6. Op de originele (geplastificeerde) zaaltekst bij de installatie van 1988 in het Centre Pompidou, die ook in het dossier zit, wordt dit werk van Marcel BrooDTHaers uit 1970 voorgesteld onder de titel MTL-DTH. Dit is de titel zoals die, volgens een bijgevoegde fotokopie, voorkomt in de catalogus van de tentoonstelling Marcel Broodthaers die in 1980 plaatsvond in de Tate Gallery te Londen. Het werk in kwestie was niet op de tentoonstelling aanwezig.

7. Verder zijn er fotokopieën van de bijdrage van Michael Compton in de catalogus van de Tate uit 1980, de titelpagina van de catalogus Oeuvres majeures provenant d’une collection privée à Anvers (Yves Gevaert, 1984 en 1986), een fragment van een artikel van Birgit Pelzer uit October (nr. 42, 1987) en een kopie van het werk in Collection Art Contemporain, Centre Pompidou, 2007.

8. Een van de meest opmerkelijke documenten uit het dossier is een met de hand geschreven nota waaruit blijkt dat de auteur in juni 1986 een gesprek had met Isi Fiszman, die het werk na de tentoonstelling van 1970 gekocht had. Volgens Fiszman kwam Broodthaers voor zijn tentoonstelling naar de galerie, niet met afgewerkte tekeningen, schilderijen en sculpturen, maar met een persoonlijk dossier dat voor een groot deel bestond uit elementen die verband hielden met zijn vroege praktijk als dichter. ‘Lorsqu’il fut invité à faire son expo à MTL par le fondateur de la galerie Fernand Spillemaeckers, B. arriva apparemment à l’heure du rendez-vous non pas avec des dessins, peintures ou sculptures achevés, mais avec des dossiers personnels qui faisaient, pour la majorité mais pas exclusivement, partie de sa pratique des début de poète.’

Het hierboven vermelde citaat is in Engelse vertaling terug te vinden in de bijdrage van Anne Rorimer over dit werk in het aan Broodthaers gewijde nummer uit 1987 van het tijdschrift October. Een kopie van dit belangrijke artikel zit niet in het dossier.

Over de aankoop van het werk is er merkwaardig genoeg niets terug te vinden. Uit een vergrijsde fotokopie van een met de hand geschreven nota blijkt dat Yves Gevaert, die optreedt als tussenpersoon voor een Antwerpse verzamelaar, in 1985 een voorstel doet om twee werken van Marcel Broodthaers te verkopen. Het gaat om Le corbeau et le renard en L’exposition à la galerie MTL. Dit laatste werk bestaat uit 19 niet ingelijste tekeningen van elk 21 x 29 cm, twee panelen van 200 x 62 cm, een kaft met 16 tekeningen van hetzelfde formaat, een film en een catalogus. De twee werken moeten naar Parijs gebracht worden om voor een commissie te verschijnen. Volgens dezelfde nota moet het Centre Pompidou hiervoor twee schragen, een paneel van 300 x 80 cm en een plexi van hetzelfde formaat voorzien. Met stylo werd er later ‘projecteur 16 mm’ aan toegevoegd.

Aangezien er verder in het dossier over de aankoop niets te vinden was, en het om een dubbele aankoop ging, leek het logisch om ook het dossier van Le corbeau et le renard op te vragen. In dit tweede dossier zit een brief van Alfred Pacquement aan Yves Gevaert over de aankoop van de twee werken – een document waarvan normaal gezien ook een kopie in het eerste dossier zou moeten zitten. Uit de correspondentie (die niet gekopieerd mocht worden) leren we dat beide werken op 11 juni 1985 aan de commissie werden voorgedragen. Op 31 juli werd de aankoop goedgekeurd. Uit de correspondentie leren we ook dat het museum, gezien de beperkte budgetten, de vraagprijs wat aan de hoge kant vond, maar dat er over de prijs (in dollar) niet werd onderhandeld. Het Centre Pompidou vraagt ook om de prijs die voor de werken betaald werd niet te publiceren.

In het dossier van Le corbeau et le renard zit ook een dubbel van een brief, dd. 12 september 1985, van Dominique Bozo aan Maria Gilissen, de weduwe van de kunstenaar, waarin hij haar bedankt voor ‘un ensemble de photographies concernant l’exposition de Marcel Broodthaers organisée à la galerie MTL’. Waarschijnlijk gaat het om de zeven foto’s die deel uitmaken van de installatie. In het dossier van L’exposition zit ook een handgeschreven nota met de vermelding ‘les photographies originales sont conservées au Cabinet des dessins’.