Melvin Moti: Spectral Spectrum
Melvin Moti is vooral bekend van zijn 35mm-films, die al te zien waren op diverse biënnales en deel uitmaken van onder andere de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam. Zijn films zijn minimalistisch, bijna hermetisch, en om ze te doorgronden is achtergrondinformatie noodzakelijk. In E.S.P. (2007) spat een zeepbel in slow motion uit elkaar terwijl een voice-over uit de dagboekdromen van de paranormaal begaafde John William Dunne voorleest, waarin deze uit de doeken doet hoe hij in zijn slaap kan tijdreizen. The Prisoner’s Cinema (2008) toont het spel van het licht over een gevangenismuur en een wetenschapper vertelt hoe gebrek aan visuele stimuli kan leiden tot het waarnemen van vreemde kleureffecten, een optische hallucinatie waar piloten, vrachtwagenchauffeurs en eenzaam opgesloten gevangenen last van kunnen hebben.
In Spectral Spectrum heeft Moti als winnaar van de ABN AMRO Kunstprijs 2015 eigen werk gecombineerd met stukken uit de collectie van de bank en een eigen aankoop. Er is geen enkele film te zien. Toch draait deze presentatie evenzeer rond de beleving van tijd en ruimte, en past ze naadloos in het oeuvre van de Rotterdamse kunstenaar. De wetenschappelijke referenties zijn opnieuw talrijk, net als de historische verwijzingen. Uitgangspunt voor de installatie is het vroege werk van JCJ Vanderheyden. Deze in 2012 overleden kunstenaar, onder meer bekend van fotografisch en schilderkunstig werk waarin het motief van het vliegtuigraam alomtegenwoordig is, zette zijn schilderactiviteiten in 1964 tijdelijk op een laag pitje en ging zich toeleggen op experimenten met film, elektroakoestiek en computer graphics. Moti selecteerde uit zijn archief een notitie en een schets, onooglijke papiertjes die centraal in de langwerpige ruimte op sokkels zijn neergelegd, als waren het de potente oerteksten van een mysterieuze cultus. De uit de collectie geselecteerde werken heeft Moti daaromheen gezet, in constellaties die misschien betekenissen suggereren, maar zonder zaaltekst niet direct te begrijpen zijn.
Het duidelijkst en daarom ook minst subtiel is de presentatie van een prent van Philipp Franz von Siebold naast een reliëf van Jan Schoonhoven. Von Siebold was een van de eerste westerlingen die westerse geneeskunde doceerde in Japan en op zijn prent staan de zenpriesters die hij daar tegenkwam. Met die afbeelding duwt Moti de witte vlakken van Schoonhoven in een boeddhistische richting. Het wordt een oefening in vorm en leegte, gemaakt met meditatief geduld.
Iets verder in de ruimte hangt een curieus portret van Joshua Reynolds. Moti kocht het vanwege de substraatpigmenten waarmee de achttiende-eeuwse schilder zijn portretten behandelde om de huidtinten levensechter te maken. Het materiaal is echter niet kleurvast en het gezicht van Mary Barnardiston slaat dan ook spookbleek uit. Vereeuwigen in verf is relatief, wil Moti maar zeggen. Hij onderstreept dit nog eens met zijn eigen A Century of Light (2010). Midden op vierkante vellen papier plaatste hij een stip waterverf, die hij in een laboratorium kunstmatig honderd jaar liet verouderen. Bovenop de uitgebleekte stip zette hij er nog eentje: heden en een eeuw geleden zijn zo gevangen in één beeld.
Dit soort werk is conceptueel interessant, maar visueel een stuk minder. Moti dwingt de kijker te vertragen en na te denken over wat hij nu eigenlijk ziet. Maar zodra die zich dat realiseert, na de lectuur van een paar alinea’s tekst, blijft er van het werk niet meer over dan een illustratie van een idee. Toch is er een beloning voor wie de tijd neemt zijn blik te scherpen volgens de methode-Moti – en wel in de vorm van een schilderij dat de meeste bezoekers in eerste instantie snel voorbij zullen lopen. Dit werk van Julius Henricus Quinckhardt (1734-1795) toont twee mannen: een heer zit aan een tafel, met achter hem een knecht die een brief komt brengen. Het doek is niet exceptioneel goed geschilderd of aantrekkelijk, maar bij nadere bestudering valt op dat de voorstelling totaal uit balans is. De stoel aan de rechterkant is leeg, terwijl er wel een koffiekan staat en het hondje onder de tafel verwachtingsvol opkijkt. Uit röntgenonderzoek is gebleken dat de echtgenote die hier zat, is weggeschilderd, waarschijnlijk in opdracht van haar man die een relatie had met zijn knecht. Met die wetenschap verandert een weinig opwindend schilderij in een spannend historisch doorkijkje.
• Melvin Moti: Spectral Spectrum, tot 6 maart in Hermitage, Amstel 51, Amsterdam (020/530.87.55; hermitage.nl).
