Paul Kooiker: History X
De uitnodiging voor deze tentoonstelling deed vermoeden dat iemand bij Galerie Tegenboschvanvreden een vergissing had begaan en het verkeerde beeld op de kaart had afgedrukt. Dit kon toch geen werk zijn van de fotograaf Paul Kooiker: die vegen in psychedelisch lila, groen en blauw afgezet tegen beige en vuil zwart? Was het wel fotografie? En waar keken we eigenlijk naar?
Vorig jaar nam Kooiker nog deel aan een groepstentoonstelling in de galerie met de – in het licht van deze tentoonstelling – profetisch klinkende titel Invisible Forces that Determine What Happens Next. Zijn bijdrage was een variatie op de installatie Nude Animal Cigar, die hij in 2014 liet zien in Fotomuseum Den Haag. Nude Animal Cigar is ‘vintage Kooiker’. De installatie wemelt van foto’s van naakte vrouwen, die anoniem en overbelicht in beeld zijn gebracht, zodat het vlees oogt als mollig marmer. Daarnaast waren beelden te zien van apen, ijsberen, giraffen, leeuwen, buideldieren – een complete dierentuin. En foto’s van stompjes sigaar, stille getuigen van de tijd die Kooiker in het atelier doorbrengt. De beelden waren vaak een beetje wazig, omfloerst bijna. De bruintinten zorgden voor een nostalgisch effect. In retrospect kunnen we concluderen dat Nude Animal Cigar het voldragen en uitgebalanceerde sluitstuk vormde van een fase in Kooikers oeuvre.
Een reis naar Japan zorgde voor de nodige nieuwe impulsen. Kooiker fotografeerde er naakten in een klassieke pin-uppose: met de rug naar de camera, licht geknikt in de taille, een arm omhoog en leunend tegen de luxaflex die strepen licht doorlaat. Dit basisbeeld bewerkte hij eindeloos met de computer, laag over laag over laag, totdat het aantal en de aard van de manipulaties niet meer achterhaald kon worden – de machine geeft dan de melding ‘history x’. Kooiker heeft de digitale logica zo ver doorgedreven dat de beelden haast onherkenbaar worden en er iets mysterieus ontstaat. Alleen in de foto die aan het begin van de reeks is gehangen, valt een typische Kooikervrouw te ontwaren. Het is een kleine handreiking aan bezoekers die door de uitnodiging in de war zijn gebracht.
Toch is de breuk met het verleden minder groot dan het in eerste instantie lijkt. Wat de werkwijze betreft sluit History X zelfs naadloos aan bij de rest van Kooikers oeuvre, dat in het teken staat van het onvolmaakte beeld. In 1995 besloot de fotograaf het toeval toe te laten in de (post)productie van zijn foto’s en ontstond zijn karakteristieke stijl met onscherpe, bewogen, grofkorrelige of anderszins smoezelige beelden. Voor History X heeft Kooiker het basisbeeld geschoten met een iPhone; de keuze voor de filters die hij eroverheen legt is bepalender voor het eindresultaat dan de kwaliteit van zijn camera.
Net als zijn eerdere werk, dat associaties oproept met het impressionisme enerzijds en vuige misdaadfotografie à la Weegee anderzijds, refereert History X aan diverse kunsthistorische bronnen: Man Rays Le Violon d’Ingres ligt voor de hand, net als Picabia’s naakten. Maar de hardheid van de kleuren en de manier waarop ze tegen elkaar aan schurken, doen ook denken aan zeefdrukken van Andy Warhol. Eén werk waarin het beeld spectaculair versplinterd is tot duizenden gekleurde vlakjes, roept de actionpaintings van Jean-Paul Riopelle in herinnering. De link met schilderkunst wordt nog versterkt door de druktechniek die de werken een tactiele huid meegeeft. Door ze in serie op te hangen – vijftien naast elkaar, in een regelmatig ritme – benadrukt Kooiker echter dat het hier geen handgemaakte unica betreft, maar fotografie.
Je zou je kunnen afvragen of History X niet gewoon een aantrekkelijk uitgevoerde variant is op het gegoochel met visuele filters op sociale media. Maar terwijl op Instagram of Snapchat een bewerking vrijwel altijd bedoeld is om een beeld te verfraaien of nostalgische gevoelens op te roepen, is Kooikers werk een stuk minder eenduidig. Er gebeurt simpelweg te veel in die draaikolk van kleuren en vormen om in één keer gevat te kunnen worden. Dat geldt voor elk werk afzonderlijk, maar de kracht zit toch vooral in het geheel. Kooiker bewijst nogmaals dat hij als kunstenaar eerder installatiebouwer is dan fotograaf.
• Paul Kooiker: History X, 2 april – 14 mei, Galerie Tegenboschvanvreden, Bloemgracht 57, 1016 KE Amsterdam (020/320.67.68; tegenboschvanvreden.com).