width and height should be displayed here dynamically

Re: Collecting Landscapes

Re: Collecting Landscapes is een ‘herfotografieproject’ dat honderd jaar geleden van start ging met een reeks foto’s van Jean Massart, botanicus en professor aan de Université Libre de Bruxelles (ULB). Massart fotografeerde in het eerste decennium van de twintigste eeuw honderden Vlaamse landschappen vanuit strikt wetenschappelijke overwegingen. De beelden geven de samenhang tussen de geografie en de vegetatie van de plek weer. In opdracht van de Nationale Plantentuin van België en de Belgische Natuur- en Vogelreservaten maakten fotograaf Georges Charlier en botanicus Leo Vanhecke in 1980 opnieuw een reeks opnamen van een zestigtal locaties die Massart had bezocht. In overleg met Labo S, het stedenbouwkundige laboratorium van de Universiteit Gent, gaf het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) in 2003 aan fotograaf Jan Kempenaers de opdracht deze locaties, in navolging van Massart en Charlier, een derde maal te fotograferen. En afgelopen jaar heeft fotograaf Michiel De Cleene een vierde beeldenreeks gemaakt, dit keer in opdracht van de Provincie West-Vlaanderen en Labo S. Het herfotografieproject omvat daarmee dus vier fotoreeksen van een zestigtal locaties, die de transformatie en urbanisatie van het Vlaamse landschap registreren.

De fotoreeksen werden op verschillende manieren publiek gemaakt. Massart publiceerde zijn foto’s in twee delen van Les aspects de la végétation en Belgique. Deel 1, Les districts littoraux et alluviaux, werd uitgegeven in 1908; deel 2, Les districts Flandrien et Campinien, volgde in 1912. In 1980 werden de twee reeksen in een reizende tentoonstelling getoond, gevolgd door de publicatie Landschappen in Vlaanderen vroeger en nu: van groene armoede tot grijze overvloed. In 2006 vond er een tentoonstelling met drie reeksen plaats in het S.M.A.K. (Gent) waaraan de website recollectinglandscapes.be gekoppeld werd (waar inmiddels ook de beelden van De Cleene in zijn opgenomen). En momenteel is de huidige tentoonstelling, met toevoeging van de vierde reeks, in het VAi te bezichtigen.

De series werden ook met een verschillend oogmerk aangelegd, gaande van een geobotanische interesse bij Massart tot een bredere studie naar factoren die het landschap beïnvloeden, zoals residentiële uitbreiding, veranderingen in landbouw en natuurcultivering (schaalvergroting, stijgende recreatieve druk…), de aanleg van infrastructurele netwerken (wegen, gsm-masten, elektriciteitsleidingen…). In een eeuw tijd zijn de fotoreeksen geëvolueerd van een wetenschappelijke documentaire studie (Massart) tot een haast artistiek project, dat vertrekt vanuit het verlangen om het landschap betekenis te geven. Deze verschuiving is het duidelijkst terug te vinden bij Kempenaers. Hij verlegt de horizon bewust naar het midden van het beeldkader. Daardoor kijken we niet meer specifiek naar een bepaald soort landschap of vegetatie, maar naar de documentatie van het landschap in het algemeen. Ook de foto’s van De Cleene benadrukken in de beperkte vrijheid van de opdracht hun eigenheid, door de keuze voor het witte licht van een bewolkte lucht, waardoor schaduwen afwezig zijn.

Re: Collecting Landscapes laat niet alleen de verschillende opvattingen over fotografie en haar relatie tot de werkelijkheid zien, maar tevens een verandering in opvattingen over wat het landschap is. Door de strikte afbakening van de herfotografie is goed te zien dat het ‘natuurlijke’ landschap van Massart in werkelijkheid onderdeel is van een dagelijkse realiteit die continu verandert. Toch roepen de reeksen een vorm van nostalgie op naar dat wat niet meer bestaat: een gemis van het landschap, dat in hoog tempo wordt volgebouwd. Het herfotografieproject zelf gaat voorbij aan de illusie van onbesmette cultuurlandschappen, vrij van urbane ontwikkelingen, zoals zij door Massart werden getoond. Dat belet evenwel niet dat de fotoreeksen kunnen worden ingezet als bewijsvoering voor een cultureel, ecologisch of stedenbouwkundig standpunt, dat het verdwijnen van natuurgebieden en landschappen ten koste van urbane ontwikkelingen en een ‘onbezonnen’ gebruik van de open ruimte afkeurt. Het project is dus niet alleen een registratie van een veranderend land, het roept tevens fundamentele vragen op over ons beeld en gebruik van de open ruimte. Re: Collecting Landscapes maakt als ‘documentaire-in-progress’ duidelijk dat stad en land langzaam samengaan en dat de tegenstelling tussen beide steeds meer vervaagt.

 

Re: Collecting Landscapes, tot 7 juni in deSingel, Desguinlei 25, 2018 Antwerpen (03/248.28.28; desingel.be).