Reading migration
Toen ik begin december een bezoek bracht aan de ‘Jungle’, het informele vluchtelingenkamp in Calais, werd er volop gebouwd aan kleine hutten die met minimale middelen zoals zwerfhout en plastic de kou van de aankomende winter moeten buiten houden. Hoewel de omstandigheden er zwaar zijn en nauwelijks in de meest primaire basisvoorzieningen voorzien is, werd ik verrast door de inventiviteit en wilskracht waarmee de mensen hun omgeving en tijdelijk onderkomen vormgeven. Door het kamp loopt een soort hoofdweg waaraan de publieke voorzieningen zijn gelegen en er bestaan verschillende ‘wijken’ waar gezinnen of mensen met dezelfde nationaliteit wonen. Behalve kleine huisjes vind je in de Jungle ook een kerk, winkels en restaurants met specialiteiten uit verschillende werelddelen. De Jungle is uitgegroeid tot een kleine stad van zesduizend inwoners. Het is een omgeving die continu in beweging is, waar mensen wonen, werken en een informele economie draaiende houden.
Informele vluchtelingenkampen zoals de Jungle in Calais, de noodopvang in barakken en sporthallen, en de protesten tegen de komst van vluchtelingen in plaatsjes als Geldermalsen (NL), tonen de ruimtelijke gevolgen van het Europese en nationale grens- en vluchtelingenbeleid. Op deze plekken van verhoogde frictie en confrontatie, waar belangen en verlangens met elkaar botsen, worden de anders onzichtbare politieke structuren en beleidsmethoden van de Europese staten en de bewegingen van vluchtelingen ruimtelijk zichtbaar. Het is duidelijk dat Europa tekortschiet en ad-hocbeslissingen neemt waarvan de sociale en ruimtelijke gevolgen niet direct te overzien zijn.
Dat de vluchtelingenproblematiek alles te maken heeft met ruimtelijk beleid, planning en huisvesting, lieten ook Michelle Provoost en Wouter Vanstiphout van het architectuurhistorisch bureau Crimson zien in een lezing met als titel Reading Migration die eind vorig jaar plaatsvond in Het Nieuwe Instituut. Reading Migration is de aftrap van een onderzoek van Crimson naar migratie. De lezing begon met een pleidooi voor een veelgelaagd begrip van migratie: seizoenarbeiders, expats, vluchtelingen en studenten hebben allen gemeen dat zij migrant zijn. Hoewel het om een Europees probleem gaat, richtten Provoost en Vanstiphout zich vooral op het huisvestingsvraagstuk van migranten in Nederland. Zij benadrukten dat de huidige woonstructuren niet tegemoetkomen aan de noden van migranten op het vlak van mobiliteit, waardoor het huisvestingsvraagstuk bemoeilijkt wordt, en flexibiliteit in planning en ruimtelijk beleid ver te zoeken is. Crimson pleit daarom voor ‘een stad van komen en gaan’, die de mobiliteit van migranten kan faciliteren.
De toekomst voor huisvesting van migranten ligt volgens Provoost en Vanstiphout in voormalige groeikernen als Zoetermeer, Capelle, Purmerend en Spijkenisse, die goed geconnecteerd zijn met de Randstad; in oudere ‘nieuwe steden’ zoals Almere, die reeds populair zijn bij de immigranten uit de middenklasse; en in gemeenten met incomplete VINEX-locaties, zoals Vathorst, Lansingerland en Leidsche Rijn. Deze plekken hebben nood aan een nieuwe ‘generatie’ bewoners die meer openstaat voor andere nationaliteiten en culturen, en de sociaal-economische stagnatie kan tegengaan. Het is een interessante, maar ook zeer pragmatische gedachte. Zowel in de lezing als in het debat achteraf stond de wens centraal om migratie te bekijken als een positieve ruimtelijke en economische bijdrage, en de migrant te zien als een entrepreneur. Dat is natuurlijk heel mooi, maar dan moeten migranten ook de ruimte krijgen om te creëren en investeren, zonder bij voorbaat in bepaalde (ruimtelijke) structuren te worden geduwd.
Het was jammer dat de lezing en het debat de migratieproblematiek vernauwden tot een nationaal vraagstuk. Migratie is immers een globaal gegeven. Migratiebewegingen in het Midden-Oosten hebben sociale en ruimtelijke gevolgen in Europa. Het beleid van het ene Europese land heeft gevolgen voor het andere. Daarnaast zijn er wel degelijk verschillen tussen groepen migranten. Waar expats bijvoorbeeld slechts tijdelijk werk zoeken in een ander land, willen vluchtelingen er zich misschien juist vestigen. Mobiliteit is de ene keer een keuze, de andere keer een gevolg van (on)vrijheden en (on)rechten. Voor al die verschillende gevallen moeten dan ook totaal andere structuren en mogelijkheden worden gecreëerd.
• De lezing ’Reading Migration’ kaderde in de reeks ‘De Reading Room’ van Het Nieuwe Instituut (Rotterdam) en vond aldaar plaats op 17 december 2015.
