René Daniëls: Painting on Unknown Languages.
‘Ik vond vruchtbare ideeën altijd interessanter dan de volledige uitwerking van die ideeën’, aldus de Nederlandse schilder René Daniëls. Het is een passende omschrijving voor het overzicht van zijn oeuvre dat nog tot 28 november te zien is in het Camden Arts Centre, Londen. In drie zalen hangen tientallen schilderijen die de kunstenaar maakte tussen de late jaren 70 en 1987, toen een abrupte aandoening het hem onmogelijk maakte nog te werken. In die relatief korte periode schilderde hij een oeuvre bijeen waarin hij een bedrieglijke eenvoud in beelden en compositie – soms bijna op het abstracte af – combineerde met een rijk universum van referenties aan de kunstwereld, haar geschiedenis, haar instituten en Daniëls’ eigen positie daarin.
Dat er op dit moment een overzichtstentoonstelling van hem in Londen loopt, is enigszins opmerkelijk. Terwijl zijn werk in de jaren 80 internationaal hoge toppen scheerde – hij was een van de schilders op de spraakmakende Zeitgeist-tentoonstelling in Berlijn in 1982 – is de aandacht sindsdien vooral beperkt gebleven tot België en Nederland, en zelfs daar dan vooral tot bepaalde kringen van kunstenaars, verzamelaars en architecten. Nadat een paar schilderijen van Daniëls in de afgelopen jaren via enkele van die kenners een weg vonden naar tentoonstellingen in Londen, werd besloten een overzichtstentoonstelling op te zetten die een breed beeld geeft van Daniëls technieken en thema’s. Wie door de tentoonstelling loopt, herkent inderdaad verschillende ‘vruchtbare ideeën’. Ze zitten in de geschilderde vlinderdasjes, de telkens terugkerende perspectieven op een kunstgalerie, de rode landschappen of in de ‘stambomen’. Het zijn stuk voor stuk herkenbare en archetypische beelden.
Illustratief voor de manier waarop Daniëls zijn plaats in de kunstwereld en de institutionele context in beeld brengt, is de installatie in de laatste zaal van de tentoonstelling. Middenin de ruimte staan vijf witte wanden radiaal opgesteld, waarop aan beide zijden schilderijen opgehangen zijn. De radiale opstelling van de wanden en de schaal van de werken – beduidend kleiner dan de werken in voorgaande zalen – zorgen plots voor een intieme omgeving in het geheel van de tentoonstelling. Je voelt je tussen de wanden als in een kleine kunstgalerie. De installatie fungeert daarmee als een ruimtelijke vertaling van een thema dat Daniëls in talloze schilderijen ontwikkelde: een centraal perspectief op een kamer waar aan de twee wanden enkele schilderijen hangen, een soort archetypische kunstgalerie. In De terugkeer van de performance bijvoorbeeld, zonder twijfel een van de centrale schilderijen in Daniëls’ oeuvre, is deze archetypische galerie de plaats waar de kunstenaar een publieke performance opvoert. In andere werken wordt dit beeld dan weer verder geabstraheerd tot een vlinderdasje, een symbool van het establishment dat kunst ‘consumeert’. Het is met dit soort verhaallijnen, veelgelaagd en vol referenties, dat Daniëls in zijn relatief korte actieve periode een bijzonder coherent oeuvre heeft opgebouwd. Van vele schilders uit de Zeitgeist-periode doet het werk intussen gedateerd aan. Daniëls’ werk daarentegen maakt zowel thematisch als qua visuele uitwerking nog steeds indruk.
Zoals het bovenstaande citaat al aangeeft moet je geen ‘volledige uitwerking van die ideeën’ verwachten. De tentoonstelling in Camden laat je toe te begrijpen hoe Daniëls zijn ‘vruchtbare ideeën’ vastlegde en ze geleidelijk verder ontwikkelde in een lichtjes verschoven gedaante, compositie of betekenis. Zijn schilderijen zijn een neergeborstelde versie van overpeinzingen en zelfverzonnen verhalen in ‘unknown languages’. Ondanks de gelaagdheid van deze verhalen, slaagt hij erin verschillende coherente standpunten in te nemen: over zichzelf, de artistieke disciplines en de sociale setting van het kunstgebeuren. Het is die combinatie van persoonlijke verhaallijnen en kritische beschouwingen die de kwaliteit van dit werk vormen. En het is de verdienste van deze tentoonstelling dat ze voldoende werk samenbrengt om dit te tonen.
• René Daniëls: Painting on Unknown Languages loopt nog tot 28 november in het Camden Arts Centre, Arkwright Road, London NW3 6DG (020/7472.5500; www.camdenartscenter.org).
