Schiphol Centraal
Sommige tentoonstellingen hadden beter een artikel kunnen zijn. Ze begonnen met een interessante vondst, maar er bleek te weinig materiaal om een tentoonstelling mee te maken. Dus moesten de makers er van alles bijslepen. Zo’n tentoonstelling is Schiphol Centraal, tot 29 januari te zien in ARCAM.
Het idee is boeiend: wat als we de luchthaven Schiphol letterlijk als middelpunt van de regio opvatten? Het leek ARCAM nuttig om de ruimtelijke consequenties te inventariseren van een situatie waarin alle ontwikkelingen met de luchthaven samenhangen. En als Schiphol centraal staat, zowel geografisch als sociaal-economisch, veranderen ook de namen. Zandvoort wordt Schiphol-Plage, Haarlem verandert in Schiphol-West, de landelijke gemeente De Ronde Venen wordt Schiphol-Park en Amsterdam degradeert tot Schiphol-Noordoost. Die naamsveranderingen werken goed omdat zij de bezoeker anders doen kijken, al wordt het hier en daar wat melig.
ARCAM negeerde bij het samenstellen van de expositie de gemeentegrenzen in het gebied tussen Amsterdam, IJmuiden, Noordwijk en Vinkeveen om de vrije hand te hebben in het schuiven met functies en het versterken van lokale kwaliteiten. Haarlem blijft in de eerste plaats een hoogwaardige woonstad; in de badplaats Zandvoort wordt met name het toerisme geïntensiveerd, in het noorden van IJmuiden wordt staal gemaakt en de visafslag van IJmuiden en de Aalsmeerse bloemenveiling worden gebundeld nabij de snelweg zodat ze beter bereikbaar worden. De infrastructuur kan beter, dus worden wegen omgelegd en metro-, bus- en treinverbindingen doorgetrokken. Voor waterberging worden met name plekken gezocht in de omgeving van De Ronde Venen en Haarlem.
Soms leidde het hergroeperen en schuiven tot kettingreacties: de Passengers Terminal Amsterdam (PTA) voor cruiseschepen kan naar de Afrikahaven in het westen opschuiven; daardoor kan het huidige gebouw van de PTA gebruikt worden voor congressen, hoeft de RAI niet uit te breiden en kan het verkeer daar eindelijk eens goed geregeld worden. De hiërarchie in de regio verandert en dat is vooral goed tegen de spreekwoordelijke Amsterdamse arrogantie. De logica die ARCAM heeft gezocht in het centraal stellen van de luchthaven levert al met al interessante perspectieven op. Het pleidooi dat de makers willen houden voor gedurfd ontwerpen op regionaal niveau komt wel over.
De gemeente Hoofddorp (naast het vliegveld) is het levende bewijs dat Schiphol in sommige opzichten al het centrum van de regio is. Hoofddorp is het snelst groeiende gebied van Nederland – een paar decennia geleden voorzag niemand wat er in Hoofddorp te gebeuren stond. Dat er in de gemeente zó veel woningen en bedrijven bij zouden komen, als gevolg van de nabijheid van de explosief groeiende luchthaven, was nauwelijks voorspelbaar. En de groei is nog niet op zijn eind, tot 2030 is in Hoofddorp de bouw van nog eens 19.000 woningen gepland. De vraag die ARCAM op de expositie stelt – of Hoofddorp wel genoeg rekening houdt met de ontwikkelingen op Schiphol – lijkt dan ook wat overbodig.
Ronduit ongelukkig is de vormgeving van de tentoonstelling – de gedachte erachter ontging mij althans geheel. In de ruimte hangen enorme zeilen die elk overzicht voor de bezoeker onmogelijk maken. Op de zeilen zijn lappen tekst bevestigd; de bezoeker moet veel lezen om te begrijpen waar het allemaal over gaat. Op de vloer liggen – naast stroken kunstgras – ook foto’s en impressies waarvan het onderwerp niet altijd duidelijk is, en prints van krantenartikelen met een te klein lettertype.
Het enige aspect van deze tentoonstelling dat minder goed in een artikel had gepast is de interactieve kaart waar bezoekers hun ideeën op mogen uittekenen. De beste plannen worden officieel op de ARCAM-kaart van Schiphol Centraal gezet. Niet duidelijk is wat het aandeel van bezoekers is geweest in de kaart die er ligt. Verder hangt aan de muur een grote kaart van het gebied met in het midden Schiphol-City. Die kaart is illustratief, maar roept ook de vraag op of de grenzen van het gekozen gebied niet al te arbitrair zijn. En als dat zo is, wat zijn daarvan de gevolgen? Kan de recreatieve functie die in De Ronde Venen (pardon, Schiphol-Park) was gebundeld niet beter noordwaarts of oostwaarts geschoven worden buiten de plangrenzen, en zijn daar niet ook betere plekken voor de visafslag van IJmuiden te vinden? Zoals gezegd: het is eerder stof voor een debat (dat overigens ook is gepland) of voor een artikel dan voor een expositie. Als bezoeker weet je niet waar je moet kijken en hoe je geacht wordt je door de ruimte te bewegen. Dat leidt af van de inhoud. Jammer, want ARCAM kan het zo goed.
• Schiphol Centraal, tot 29 januari in ARCAM, Prins Hendrikkade 600, Amsterdam (020/620.48.78; arcam@ arcam.nl; www.arcam.nl).
• Het debat over Schiphol Centraal vindt plaats onder leiding van Maarten Kloos, op dinsdag 25 januari om 19.30 uur in De Meervaart, Meer en Vaart 300, Amsterdam-Osdorp. Inkom 10 euro.
