The Wrong House. Alfred Hitchcock & Pauhof
Als er twee artistieke disciplines zijn die men onmogelijk kan tentoonstellen, dan zijn het wel architectuur en cinema. De eerste wordt beleefd in de gebouwen zelf, de tweede in het duister van de bioscoop. De tentoonstelling in deSingel brengt de filmkunst van Alfred Hichcock, de architectuur van Pauhof, de Weense architecten Wolfgang Pauzenberger en Michael Hofstätter, en de publicatie The Wrong House: the Architecture of Alfred Hitchcock van Steven Jacobs samen. En dat is om moeilijkheden zoeken.
The Wrong House: the Architecture of Alfred Hitchcock van Steven Jacobs is een prachtig boek dat, goed gedocumenteerd en vlot leesbaar, een belangrijk deelaspect van Hitchcocks oeuvre behandelt en een pertinente toevoeging is aan de toch reeds onoverzienbare hoeveelheid literatuur over de Master of Suspense. Daarom verdient deze studie meer dan een tentoonstelling met wat grondplannen en filmfragmenten. De architectuur van Pauhof (de in Wenen, Linz en Berlijn gevestigde architecten Wolfgang Pauzenberger en Michael Hofstätter) zou bovendien beter tot zijn recht komen buiten de context van de Hitchcocktentoonstelling. Anderzijds creëerden zij wel een originele setting in het filmcafé met de grondplannen van de Hitchcockhuizen op de cafétafeltjes gedrukt en de monitoren die filmfragmenten tonen. Ondanks haar beperkingen is de tentoonstelling een mooie trailer voor het boek en het boek is dan weer een mooie aanleiding om de Hitchcockklassiekers met nieuwe inzichten te bekijken.
Alfred Hitchcock (1899-1980) wist zijn kunst te verzoenen met de verlangens van het grote publiek en succes te verenigen met een persoonlijke visie op film. Zoals veel moderne kunstenaars komt Hitchcock uit de publiciteit. In de film kwam hij terecht via de grafische vormgeving van tussentitels. Later ontwierp en bouwde hij decors. Zijn eerste film maakte hij op 26-jarige leeftijd, maar The Pleasure Garden werd niet uitgebracht wegens te kunstzinnig en te intellectueel. Een les die Hitchcock nooit zou vergeten. Sindsdien verloor hij zijn publiek niet meer uit het oog, wat hem niet belette steeds zijn zin te doen.
De unieke cocktail van suspense en intelligentie, geestigheid en vernuft, zelfspot en ironie, angst en romantiek, zijn hang naar het mysterieuze en macabere en vooral de innoverende manier waarop hij zijn beeldende middelen beheerste, maken van hem een van de belangrijkste kunstenaars van de 20ste eeuw. Met zijn televisiereeksen bracht Hitchcock naar eigen zeggen de moord terug in de huiskamer, “where it belongs”. Hitchcock werd geboren met de cinema. Zijn oeuvre omvat de hele filmgeschiedenis, van de stomme film tot de cinemascope. Hij experimenteerde met kleur, geluid en driedimensionale projecties. Niet om hun vormelijke eigenschappen, maar om hun dramatische betekenis. Steeds stelde hij het visuele boven het narratieve. Naar eigen zeggen was hij niet geïnteresseerd in het onderwerp van zijn films. “Het publiek wordt niet beroerd door de inhoud, het verhaal of de acteurprestaties. Het wordt geprikkeld door zuivere cinema.”
Het decor is bij hem dan ook geen decoratieve achtergrond, maar het vormt een psychologische ruimte met een belangrijke dramatische functie. Trappen, deuren en vensters krijgen een symbolische betekenis en spelen een actieve rol in de uitwerking van het verhaal en zijn ontknoping. Hitchcock verkoos de studio boven het filmen op locatie. Hij heeft het freudiaanse concept van het unheimliche (van Heim of thuis) in zijn zogenaamde ‘gotische’ verhalen alle eer bewezen. Niet alleen in de victoriaanse architectuur van bijvoorbeeld Manderley (Rebecca) maar ook in moderne architectuur zoals in Rope, Rear Window of The Birds is het huis een gevangenis of een gevaarlijk labyrint. Ondanks de utopische uitgangspunten van de moderne architectuur wordt moderne architectuur in films meestal geassocieerd met de slechterik. Zoals North by Northwest het prototype is van de latere James Bondfilms, zo is ook het Vandamm House, dat opvallende gelijkenissen vertoont met Wrights Fallingwater House, zowat het prototype van de schuilplaats van menig spion of crimineel uit de latere Bondfilms.
Ondanks het feit dat Hitchcock liefst in de studio werkte, wijst Steven Jacobs erop dat hij veel belang hechtte aan de locatie, die hij dankzij zijn creative geography ook een dramatische betekenis wist te geven, zoals Londen inSabotage, Stage Fright of Frenzy, Quebec in I Confess, Phoenix in Psycho of San Francisco in Vertigo. Ook musea en monumenten zoals het British Museum, het Legion of Honor, de Alte Nationalgalerie, het vrijheidsbeeld, het Jefferson Memorial of Mount Rushmore, krijgen een specifieke rol toebedeeld.
Voor zijn boek vertrok Steven Jacobs van de idee dat Hitchcock de denkbeeldige architect zou zijn van een aantal denkbeeldige gebouwen. Een mooi uitgangspunt, maar het is moeilijk houdbaar, omdat de architectuur (en de ruimte) vooral gecreëerd wordt door cinematografische elementen als licht, kadrering, camerabeweging en montage. In de jaren ’20 werkte Hitchcock inderdaad als decorbouwer, maar voor zijn eigen films deed hij steeds beroep op artdirectors, ontwerpers en decorbouwers. Wat het boek zo boeiend maakt, is dat het niet gaat over decorbouw, maar over architecturale verbeelding en hoe die werkzaam is in de perceptie van de toeschouwer. In het tweede deel van zijn boek behandelt Steven Jacobs 26 huizen uit 21 van Hitchcocks 55 films. Van elk huis reconstrueert hij het denkbeeldige grondplan en analyseert hij onder meer de historische, de symbolische en de psychologische betekenis en zijn dramatische rol. Tot de meest tot de verbeelding sprekende gebouwen behoren uiteraard het Bunting House uit The Lodger, Manderley uit Rebecca, het Brandon-Philips Penthouse uit Rope, het Bates House uit Psycho, het Vandamm House uit North by Northwest en uiteraard de legendarische binnenkoer met 31 appartementen uit Rear Window.
Jammer dat Vertigo in het boek geen afzonderlijk hoofdstuk kreeg. In die film laat Hitchcock niet alleen het huis, maar de hele stad San Francisco een dramatische rol spelen, met de Golden Gate Bridge, het Legion of Honor en haar typische tramlijn, maar ook de verschillende woonhuizen, hotels en uiteraard de Mission of San Juan Bautista. Het voorbeeld illustreert mooi dat de stad bij Hitchcock geen decor meer is, maar een volwaardig acteur die dan ook zo wordt behandeld.
• The Wrong House: Alfred Hitchcock & Pauhof tot 25 november in deSingel, Desguinlei 25, Antwerpen (03/248.28.28;www.desingel.be).
• The Wrong House: The Architecture of Alfred Hitchcock van Steven Jacobs is een uitgave van 010 Publishers,Watertorenweg 180, 3063 HA Rotterdam (010/433.35.09; www.officepublishers.nl). ISBN 978 90 6450 637 6.
