Thomas Verstraeten. Pierre Menards Paradox
In het bekende verhaal Pierre Menard, schrijver van de Quichot van Jorge Luis Borges doet de hoofdpersoon Pierre Menard een poging om de Don Quichot van Cervantes te schrijven. Hij wil het boek niet kopiëren of herschrijven. Evenmin wil hij zich in Cervantes en diens tijd inleven, om het verhaal dan vanuit de ‘originele context’ te herformuleren. Neen, Menard wil Cervantes’ roman ‘creëren’. Hij wil identiek hetzelfde boek schrijven, maar dan alsof het voor de eerste keer geschreven werd: op een volkomen originele en authentieke manier.
Op een hoek van de Kerkstraat in Borgerhout ligt Tangier, een Marokkaans café. Buiten zitten mannen op witte plastieken stoelen te roken. Binnen is het stoffig, staan verouderde meubels en drinkt men koffie. In de hoek hangt een groot plasmascherm, waarop een Marokkaanse zender onophoudelijk het nieuws uitzendt. Door het raam zie je aan de overkant van de straat de grote glazen wand van de showroom van de Antwerpse Sint-Lucasschool. In het kader van BORG 2014, de Borgerhoutse Biënnale voor hedendaagse kunst, heeft de jonge kunstenaar en theatermaker Thomas Verstraeten een houten installatie gemaakt, die als twee druppels water lijkt op het Marokkaanse café. Dezelfde meubels, dezelfde tegels; zelfs het vuil op de ramen en muren komt overeen met het origineel.
Verstraeten streeft iets gelijkaardigs na als Pierre Menard in Borges’ verhaal. In plaats van een boek, maakte hij een plek die al bestond. Ook hij had niet de bedoeling om een kopie of herinterpretatie te maken, maar om een ‘nieuw bestaand’ café te creëren, nieuwer en echter dan het oorspronkelijke. Ook hij waande zich geen doublure van de Marokkaanse uitbater, maar ondernam zijn poging als zelfbewuste hedendaagse kunstenaar. Daarbij heeft hij niet alleen een perfecte reconstructie van het interieur gemaakt; hij gebruikt zijn installatie ook als een theaterdecor voor een voorstelling waarin hij 21 minuten lang het cafégebeuren opvoert. De voorstelling is een reproductie van wat Verstraeten gedurende 21 minuten in het originele Tangier registreerde. Achter de installatie hangen een viertal A4-tjes tegen de muur, waarop het draaiboek van de voorstelling te lezen valt. De pagina’s zijn opgedeeld in twee kolommen; in de ene kolom lees je hoe mensen binnenkomen en weer naar buitengaan. Ze schudden handen, drinken koffie, keuvelen en kaarten. De gemoedelijke sfeer staat in schril contrast met de kolom ernaast: die toont welke beelden er toen op de televisie te zien waren: vluchtelingenkampen, vliegtuigcrash, ebola.
Het ‘opnieuw creëren’ van iets dat al bestaat, zo leren we van Borges, zorgt voor een andere lezing. In Pierre Menard, schrijver van de Quichot vermeldt de verteller dat Menards versie werd geprezen voor zijn dubbele bodems, spitsvondigheid en genialiteit. Menard zou de vanzelfsprekendheid overstijgen van allerlei facetten die van Cervantes’ Don Quichot een louter product van zijn tijd maken. Dit verschil kan worden doorgetrokken naar de twee Tangiers. Daar waar je het oorspronkelijke café argeloos en doelgericht binnenwandelt, zonder al te veel dralen een lege stoel zoekt of meteen op de bar afstevent om koffie te bestellen, betreed je Verstraetens versie veel behoedzamer. Traag schuifel je tussen de tafels. Je bekijkt zorgvuldig de slijtage van de stoelen en je vraagt je af of het toegelaten zou zijn om je even te zetten en je in een echt café te wanen. Het onschuldige bezoek van het echte café wordt in Verstraetens versie plots een ‘ervaring’.
• Thomas Verstraeten, Pierre Menards Paradox, 19 september – 5 oktober 2014, Showroom Sint Lucas Antwerpen, Kerkstraat 45, 2060 Antwerpen.
