Vergeten Veldjes.
Van alle mensen houden kinderen het meest van vergeten veldjes in de stad. Ik herinner me hoe we door een gat in het hek kropen om in een woestenij achter de oude katholieke school te komen, waar we uren rondstruinden en het gevoel hadden dat we elk moment op een vossenhol met jonkies konden stuiten. Volwassenen kwamen daar niet. Het was het soort veldje dat als De Torteltuin is beschreven in Annie M.G. Schmidts Pluk van de Petteflet. Eind jaren 90 besloot de Nederlandse overheid dat de steden niet langer ongeremd konden uitbreiden omdat het land dicht dreigde te slibben. In de steden was nog veel bouwgrond te ontdekken: er waren verlaten industriegebieden, lege havens en braakliggende veldjes. Inbreiding werd het genoemd, of verdichting. De voordelen zijn evident: de stad wordt compacter. Wonen, werken en recreëren raken verweven waardoor – in theorie – minder mensen in de auto hoeven te stappen, de stad levendiger wordt en natuurgebieden langer onaangetast kunnen blijven.
De tragiek van dat beleid is dat er minder zogenaamde nutteloze plekken zijn overgebleven. De leegstaande pakhuizen waar kunstenaars werkten zijn herbestemd en de lege veldjes waar kinderen op ontdekkingsreis gingen, zijn bebouwd. Al het land is efficiënt en ordelijk verdeeld. Speelplaatsen zijn educatief verantwoord ingericht, honden wandelen in een hondenuitlaatstrook waar de baasjes gratis papieren zakjes kunnen pakken om de hondenpoep op te ruimen.
Dat we doorschieten in de ordening en het efficiënt ruimtegebruik wordt op een terloopse manier aan de orde gesteld in het project Vergeten Veldjes van fotograaf en videomaker Sergio Gridelli en audioregisseur Nienke Rooijakkers. Ze hebben een aantal braakliggende terreinen vastgelegd op een website en in een ‘mobiele galerie’. Op de website staan foto’s van Vergeten Veldjes in Amsterdam die zowel de context als de details in beeld brengen. Onnadrukkelijke foto’s van een verloren handschoen, onkruid, een hek. Bij de foto’s horen geluidsfragmenten die je toegang verschaffen tot achterliggende verhalen, waarbij algauw blijkt dat veel vergeten veldjes op een informele manier deel uit zijn gaan maken van de compacte stad, want ze worden behoorlijk intensief gebruikt.
Op één veldje, Vrijstaat SWOMP, verblijven mensen in een zelf gebouwd hutje van strobalen en een oude caravan, en er wordt winterrogge en munt verbouwd. Op het veldje naast de dierentuin zijn kunstwerken geplaatst en bollen geplant door omwonenden. Mensen zijn, getuige de audiofragmenten, aan de veldjes gehecht geraakt en zijn zich, fysiek of mentaal, een stukje gaan toe-eigenen. Op de site klinken geluiden als: ‘Het is echt een plek waar je met je ziel woont.’ ‘Het ziet er zo mooi uit want je ziet stukken van de andere huizen en dat ziet er heel karakteristiek uit en er gaat van alles groeien. Het zou zo jammer zijn als er straks weer een bord staat met ‘luxe appartementen en penthouses te koop’ ’, merkt een vrouw op die dagelijks met haar kleine kinderen langs een weelderig begroeid stuk bouwgrond loopt nabij het Vondelpark.
Dit alles kun je gewoon achter je eigen computer beleven, maar soms werkt het beter om je fysiek naar een galerie te verplaatsen en rust te nemen om het project te bekijken en te beluisteren. De afgelopen tijd stond er een zeer bescheiden mobiele tentoonstelling in een voormalige bedrijfshal in Amsterdam Noord, te midden van twee veel grotere tentoonstellingen. (In november zal het project in Arcam te zien zijn.) Een fragiele stellage bakende een kleine ruimte af binnen de hal. Drie oude houten vitrinetafeltjes toonden gevonden voorwerpen van de diverse veldjes: zonnebril, boek, plastic visje, oordopjes, kroonkurk, boomblad. Alles in gelijkvormige plastic zakjes verpakt en voorzien van een handgeschreven labeltje met de datum en locatie. Daarboven hingen de foto’s met op de achterkant ook weer de plek en datum. Aan de vitrinetafels waren koptelefoons bevestigd, maar die werkten niet toen ik er was. Ik neem aan dat daar de zelfde geluidsfragmenten moesten te horen zijn als op de site.
De context van deze tere tentoonstelling in de oude hal was illustratief voor het probleem dat Vergeten Veldjes impliciet aansnijdt. Onder de noemer ‘Voorstellen voor een Ongedeelde Stad’ worden tientallen ontwerpen getoond voor terreinen in Amsterdam Noord, toekomstgerichte plannen voor grote gebouwen. Vergeten Veldjes staat ertussen, verloren in de ruimte, maar bekoorlijk voor de oplettende kijker.
De braakliggende terreintjes zelf zijn niet werkelijk vergeten. De kinderen die er speelden, de mensen die er groenten verbouwen, de voorbijgangers en de studenten die er zitten te dromen terwijl ze over het water van het IJ uitkijken, hechten aan de veldjes. Het is belangrijk ze te koesteren, maar vooral niet te nadrukkelijk, en dat doet dit project goed. Misschien had ik dit stukje er niet over moeten schrijven, bij nader inzien.
• Vergeten Veldjes is tot 23 november te zien in ARCAM, Architectuurcentrum Amsterdam, Prins Hendrikkade 600, 1011 VX Amsterdam (020/620.48.78; www.arcam.nl). Zie ook www.vergetenveldjes.nl.
