Wider Bild Gegen Wart
Telkens extreem-rechts ergens de verkiezingen wint, voelt de kunst- en cultuursector zich aangestoken om middels allerlei initiatieven, van petities tot opera’s, uiting te geven aan haar verontwaardiging hierover. Dat geldt voor Vlaanderen, maar meer nog voor Oostenrijk, waar het bruine gevaar in de gedaante van Jörg Haiders FPÖ inmiddels tot in de regering is doorgestoten. Vaak echter valt de schamelheid, de schraalte op waarmee de kunsten op het politieke klimaat reageren, in het bijzonder wanneer zij dat zo direct mogelijk willen doen. Maar hoe zou het ook anders kunnen. Het moet toch stilaan duidelijk zijn dat de kunsten noch over de maatschappelijke positie, noch over het discours beschikken om zich echt in het debat te mengen. De kunsten zijn wat dit soort problemen betreft gedwongen om zich in de marge op te houden, in de hoop daar gedachten te ontwikkelen die in het beste geval, in latere stadia en op andere wijzen een breder publiek kunnen bereiken. Op voorwaarde uiteraard dat die gedachten de moeite lonen.
Wider Bild Gegen Wart in het N.I.C.C. is een tentoonstelling die rechtstreeks uit Oostenrijk is geïmporteerd, en de titel maakt al duidelijk dat ze als daad van verzet begrepen moet worden. Hoe krachteloos dat verzet kan zijn, blijkt uit het werk van Liam Gillick, die de slogans “Fuck the new austrian government” en “Were people this dumb before tv?” zo vormgeeft dat het op hippe grafiek gaat lijken. Anderen, zoals Willem Oorebeek, maken er zich nog makkelijker vanaf; in een zwartgemaakt vlak laat hij het woord LAIDER verschijnen. Wie zin heeft, moet maar glimlachen, de rest mag doorlopen. Het probleem met krachteloze en/of ludieke politieke kunst, is dat ze haar clichés nog maar eens bevestigt. Dat doen trouwens ook de foto’s van Zoë Leonard, waarop we een boom zien met daarond een soort ijzeren korset dat uit tralies bestaat. De boom groeit door, en breekt tenslotte zijn kooi open. Eind goed, al goed. Freedom never dies! Een tikkeltje beter is de bijdrage van Joe Scanlan, gele papiertjes rond drie ijzeren priemen die tussen grijze bouwstenen steken: nepbloemen die de titel False Hope meekregen. Alleen, je bent er zo snel op uitgekeken. Waarom is politieke kunst vaak zo eenduidig? Omdat ze anders niet als politieke kunst (h)erkend wordt. Dat is het paradoxale probleem van veel politieke kunst: ze moet of wil zich noodgedwongen aan een boodschap houden, terwijl dat terzelfdertijd haar doodsteek is. De vrijheid die ze bepleit is alvast niet terug te vinden in de interpretatie waartoe ze dwingt.
Het sterkste werk op Wider Bild Gegen Wart maakt dat probleem tot thema. Uri Tzaig toont twee video’s die het interpretatiemechanisme dat hier speelt goed illustreren. De eerste, B/W, laat een camera over een schijnbaar eindeloze, witte, abstracte materie gaan. Precies als je je helemaal aan dit meditatieve gegeven hebt overgeleverd, ontdek je herkenbare objecten in die witte materie: dennenbomen en een skilift. Een sneeuwlandschap! We zitten in Oostenrijk! En wat we zien wordt nooit meer als voorheen, we kunnen deze tape nog slechts op die ene manier bekijken (zoals het waarschijnlijk ook niet meer mogelijk is om door Borgerhout te lopen en niet aan het Vlaams Blok te denken). De video daarnaast, Trance, toont in close-up twee handen die, zoals bij een schaakspel, knikkers verplaatsen op een gestoppelde ondergrond. Deze video, met een gelijkaardige hypnotiserende werking, laat ons wel met rust.
Maar de slimste is Heimo Zobernig. Hij heeft gewoon een vierkant doekje grijs geschilderd en opgehangen. Het is het gebaar van iemand die het allemaal niet kan schelen. Zelden heeft een monochroom zo op de lachspieren gewerkt.
• Wider Bild Gegen Wart loopt nog tot 19 november 2000 in het N.IC.C., Pieter Pourbusstraat 5 2000 Antwerpen, 03/216.08.71, wo-za.
