XDGA_160EXPO
In het CIVA – Centre Internationale de la Ville, de l’Architecture et du Paysage – te Brussel loopt momenteel XDGA_160EXPO: een tentoonstelling over het werk van Xaveer De Geyter Architecten. In de zaaltekst die met reliëfletters in het sas tussen de inkomsthal en de tentoonstellingsruimte is aangebracht, lezen we dat het architectuurbureau sinds 1988 werkzaam is. Het bureau viert met de tentoonstelling en de nieuwe monografie (XDGA_161_BOOK) dus zijn vijfentwintigjarige bestaan. XDGA heeft als bureau in die jaren een omvangrijk oeuvre opgebouwd. Meer dan honderdzestig projecten om precies te zijn, waarvan op de tentoonstelling een selectie wordt getoond.
Er zijn vierentwintig schaalmodellen te zien, een groot wandtapijt dat eerder in BOZAR werd geëxposeerd, vijf video’s die duiding geven bij het werk en een veertigtal projectbundels die ter plekke kunnen worden geconsulteerd. Het geheel biedt een geprivilegieerde inkijk in de werkmethode van het bureau en nodigt uit om over de inzet en de samenhang van het oeuvre te reflecteren.
De scenografie van de tentoonstelling is bijzonder helder. Drieëntwintig witte sokkels die op regelmatige afstand van elkaar zijn geplaatst ordenen de zaal. De hoofdruimte werd bekleed met vast tapijt dat uit vierentwintig identieke tapijtdelen bestaat. Deze zetten in de tentoonstellingsruimte een gelijkvormig raster uit. Elk tapijtdeel kreeg een code die verwijst naar de projectlijst en zo ook naar de nieuwe monografie, het programmaboekje, de website van het bureau. Het raster bevordert de leesbaarheid, garandeert een zekere uniformiteit, en zondert aan de rand een aantal nevenruimtes af, plekken waar men zich kan terugtrekken: bijvoorbeeld om rustig de afgedrukte projectbundels te lezen of in relatieve afzondering de video’s te bekijken.
De minutieus uitgevoerde schaalmodellen spelen een centrale rol in de tentoonstelling. De zorg en precisie waarmee deze maquettes zijn uitgevoerd, maken een bezoek op zich al de moeite waard. De abstrahering en decontextualisering eigen aan het architecturale model zijn echter ook van belang om de inzet van het oeuvre te duiden. De schaalmodellen verlenen uitgevoerde en onuitgevoerde, afgesloten en nog lopende projecten, exact hetzelfde statuut. De tentoonstelling vraagt op deze wijze aandacht voor het ‘projectieve’ karakter van de architectuur. Architectuur hoeft niet te zijn gerealiseerd om betekenis te dragen. Ze kan ook los van de specifieke aanleiding of concrete context worden begrepen. Elk project genereert haar eigen realiteit.
Naast het gelijkmatige raster en de uniformiteit van de witte sokkels valt in de tentoonstellingsarchitectuur een derde aspect op: de plexiglazen stolpen die boven het merendeel van de maquettes zijn gezet. De stolpen zijn bijzonder omdat ze elk op een eigen manier interfereren met de modellen.
Transparantie is onmiskenbaar een thema in de architectuur van XDGA. Glas is een veelvoorkomend bouwmateriaal in de gerealiseerde projecten. De keukentoren (042 Kitchen Tower, Brussels), die als imposante maquette de bezoekers van de tentoonstelling verwelkomt, maar ook vanaf verschillende plekken in Brussel te zien is en als ‘analogon’ de realiteit in de tentoonstelling binnenbrengt, is bijvoorbeeld opgebouwd uit transparante verdiepingen met 360° panoramisch zicht. De transparantie wordt in het werk van XDGA echter ook minder letterlijk aangewend: als grafische techniek en analytisch instrument. Door verschillende doorschijnende lagen te gebruiken, kan er informatie worden uiteengelegd. In vele tekeningen, maar dus ook in de schaalmodellen en de tentoonstellingsarchitectuur, worden leesrasters uit elkaar gehaald en weer op elkaar gelegd, waardoor zich telkens andere inzichten aandienen. Er zijn in de museumzaal geen teksten of tekeningen opgehangen.
Op de stolpen is hier en daar extra informatie aangebracht: geveltekeningen, plannen, details, de omgeving, de oorspronkelijke gebouwen, circulatiepatronen, verhelderende schema’s, een interview of een conceptbeeld. De interactie tussen stolp en model is het duidelijkst leesbaar bij het polemische project voor de Wetstraat (116_Rue de la Loi, Brussels). De wedstrijd was uitgeschreven om de kantooroppervlakte in de Europese wijk sterk te verhogen. XDGA stellen op een geminimaliseerd terrein een spectaculair hoogbouwproject voor, dat radicaal lijkt te breken met het bestaande weefsel. De inzet van het project is echter genuanceerder dan de provocatieve simulaties doen vermoeden. Op de tentoonstelling is de stolp van dit project met een lange tekst bezet. De verklarende tekst duidt de hoogbouwoperatie vanuit de heersende vastgoedlogica en het negentiende-eeuwse woonweefsel, dat erdoor van verdere kantoorontwikkeling zou worden gevrijwaard. De tekst is zo gealigneerd dat de bestaande as in het negentiende-eeuwse stedenbouwkundige plan geaccentueerd wordt en hij laat zien hoe het project zich in dit weefsel voegt.
De tentoonstelling maakt met deze aanpak diverse tegendraadse lezingen mogelijk. Het slimme gebruik van de stolp zorgt voor onvoorziene omkeringen. De perceptie van de spectaculaire luifel van het Rogierplein gebeurt niet enkel vanuit omringende straten, maar ook vanuit de ondergrond (080_Place Rogier, Brussels). Het project voor het nieuwe provinciehuis in Antwerpen neemt met een twist het gabariet van een ouder modernistisch project over (146_Province Headquarters, Antwerp). Hedendaagse projecten voegen zich overtuigend in een beladen of historische omgeving (117_Swiss-Re Headquarters, Zürich; 139_Place Schuman, Brussels; 158_Z33 Hasselt). Ogenschijnlijk rigide architectuur laat verschillende gebruiksmogelijkheden toe (068_Private House Hoeilaart; 017_MAS Museum, Antwerp). Deze en andere strategieën laten zien dat het oeuvre van XDGA zich niet vanuit één idioom of enkelvoudige rationele analyses laat verklaren, maar juist wordt voortgedreven door een principiële openheid voor latente, maar onvermoede mogelijkheden.
Het spel met raster en randen, de abstrahering en decontextualisering via tekeningen en modellen, het thematiseren van transparantie en de gelaagdheid, de speelse omkering en de lucide interventie, het betreffen strategieën die de tentoonstellingsarchitectuur van XDGA_160EXPO kenmerken, maar telkens ook het werk zelf. In het CIVA wordt op een bedachtzame manier over een belangwekkend oeuvre gecommuniceerd. Dit gebeurt niet met slogans, manifesten, grote woorden of gebaren, maar door nevenschikking en gecomponeerde accumulatie.
• XDGA_160EXPO, tot 26 januari in het CIVA (Centre Internationale de la Ville, de l’Architecture et du Paysage), Kluisstraat 55, 1050 Brussel (02/642.24.50; www.civa.be).
